تنزيل و تأويل در معناي راسخان در علم
«تحليلي از دو روايت متعارض از امام علي عليه السلام در باب راسخان در علم و دانش آنان به تأويل متشابهات»
دکتر سيد محمود طيب حسيني ۱
چکيده
يکي از مباحث مهم و تأثيرگذار در تفسير و علوم قرآني دانش محکم و متشابه است. موضوع اصلي اين دانش آيه هفتم سوره آل عمران است. يکي از محورهاي مهم بحث در اين آيه اختلاف مفسران در باره عطف يا استينافي بودن حرف واو در اين آيه و متعاقب آن، تبيين مقصود از راسخان در علم يا عدم علم آنان به تأويل آيات متشابه قرآن است. نکته قابل توجه در اين ميان، اين که دو روايت متعارض از امام علي عليه السلام به ما رسده که يکي از آن دو، مستلزم آگاهي راسخان، و ديگري مستلزم عدم آگاهي آنان به تأويل متشابهات قرآن است. براي حل اين تعارض وجوهي بيان شده است، اما در مقاله حاضر، با اشاره به نارسايي اين وجوه، در تحليلي متفاوت اين تعارض برطرف شده است. حاصل مقاله اين است که با تفکيک ميان معناي تنزيل و تأويل، هر دو روايت مورد اشاره بر معناي تأويلي راسخان در علم حمل شده و در کنار آن دو، معناي سومي به عنوان معناي تنزيلي براي راسخان در علم بيان شده است، که در اين معنا مقصود از راسخان عالمان با ايمان از اهل کتاب (مسيحيان نجران)اند.
کليد واژه‌ها: آيه 7 سوره آل عمران، عاطفه و مستأنفه بودن واو، راسخان در علم، ظاهر و باطن، تأويل و تنزيل، محکم و متشابه.
درآمد
يکي از مباحث مهم و بحث انگيز در حوزه تفسير و علوم قرآن بحث در باره آيه هفتم سوره آل عمران است.
اين آيه شريفه از نواحي مختلف مورد بحث قرار گرفته است. يکي از اين نواحي ـ که سابقه بحث در بارة آن به عهد صحابه برمي‌گردد ـ آن است که آيا حرف «واو» در عبارت وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ عاطفه است يا مستأنفه؟ به عبارت ديگر، آيا راسخان در علم همانند خداي متعال به تأويل آيات متشابه آگاه‌اند؟ و يا آن که اين دانش در انحصار خداست و راسخان در علم، در مواجه با آيات متشابه به آن ايمان دارند و آنها را همانند آيات محکم از ناحية خداي متعال مي‌دانند؛ بدون آن که به تأويل اين بخش از آيات قرآن
1.استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
