کشف الغُمّة فی معرفة الأئمّة ـ منبع عاشوراپژوهی

نویسنده با احاطه فراوان به علوم گوناگون، زندگی نامه پیامبر خدا(ص) و اهل بیتش را یک جا گرد آورد و در زندگی امام حسین(ع)، افزون بر احوالات شخصی و سیره امام(ع)، به قیام ایشان نیز پرداخت.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۸۸

ابو الحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح اِربِلی (م ۶۹۲ ق)، از عالمان و ادیبان عراق در قرن هفتم است. او نزد بزرگان شیعه مانند: ابن طاووس، علی بن فخّار و دیگر عالمان مانند ابو عبد اللّه گنجی شافعی، علم آموخت و عالمان بزرگی مانند: علّامه حلّی و برادرش رضی الدین اِربِلی نیز نزد او شاگردی کردند.

اربلی، افزون بر کشف الغمّة، کتاب ها و رساله های متعدّدی را مانند: المقامات و مناسک المزار نگاشت و دیوان اشعاری نیز از خود به یادگار گذاشت. او با احاطه فراوان به علوم گوناگون، زندگی نامه پیامبر خدا(ص) و اهل بیتش را یک جا گرد آورد و در زندگی امام حسین(ع)، افزون بر احوالات شخصی و سیره امام(ع)، به قیام ایشان نیز پرداخت.

اربلی از منابع کهن تاریخی مانند: نوشته های واقدی، ابن سعد، ابن اعثم، حلیة الأولیاء ابو نعیم اصفهانی و بویژه الإرشاد شیخ مفید و مطالب السَّؤول کمال الدین محمّد بن طلحه شافعی و معالم العترة الطاهرة ی عبد العزیز بن اخضر جَنابَذی و نیز منابع حدیثی شیعه و اهل سنّت، بهره برد. تنوّع این منابع در شیوه نقل اربلی اثرگذار بوده و موجب شده که گاه مطالب با سند بیایند و سلسله راویان، ذکر شود و گاه بدون سند باشند.

اربلی، گاه مطالب را ترکیب می کند و نتیجه آنها را با نثری زیبا و ادیبانه می آورد؛ امّا همین در هم کردن و عدم استناد به منبعی معین، از اعتبار گزارش های او کاسته و کتاب او را به منبعی دست دوم تبدیل کرده است، هر چند وی مورد ستایش عالمان شیعه و اهل سنّت قرار گرفته و فضل بن روزبهان، اربلی را در کار خویش، موثّق و قابل اعتماد دانسته است.[۱]

اربلی، در این کتاب، در چند جا، اشعاری منسوب به امام حسین(ع) را از دیوان أبی مخنف نقل کرده که نشان دهنده وجود دیوانی از اشعار امام حسین(ع) با گردآوری ابو مخنف در روزگار اربلی است. از این رو، کشف الغمّة، افزون بر برقراری اتّصال میان منقولات قرون نخستین و قرون بعد، ما را با برخی از آنچه در طول زمان مفقود شده است، نیز آشنا می سازد.

[۱]. ر.ك: كشف الغمّة: ج ۱ (مقدّمه) .