مصباح المتهجّد ـ منبع عاشوراپژوهی

شیخ طوسی به فضیلت زیارت امام حسین(ع) و نقل زیارت عاشورای معروف و دیگر زیارت ها و نیز برخی اعمال روز عاشورا پرداخته است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۷۲

شیخ ابو جعفر محمّد بن حسن طوسی (۳۸۵ ـ ۴۶۰ ق) معروف به شیخ الطائفه، از عالمان بسیار بزرگ شیعه و از ستارگان فروزان اسلام است. او شاگرد بزرگانی مانند شیخ مفید و سید مرتضی بود و سال ها مرجعیت و زعامت شیعه را بر عهده داشت. شیخ طوسی در بیشتر شاخه های علوم اسلامی مانند: تفسیر قرآن، فقه، حدیث و رجال، تألیف دارد و در همه این رشته ها، کتاب های وی، جزو اصلی ترین، کهن ترین و مهم ترین منابع آن رشته به شمار می رود.

از جمله کتاب های شیخ طوسی، مصباح المتهجّد است که به ادعیه و اعمال و زیارات ماه های سال اختصاص دارد. وی این کتاب را پس از ورود به عراق و با استفاده از کتاب خانه های بزرگ آن روزگار، یعنی: کتاب خانه ابو نصر شاپور بن اردشیر وزیر و نیز کتاب خانه استاد خود، سیدِ مرتضی، نگاشت. این کتاب، مانند بسیاری دیگر از کتاب های شیخ طوسی، بر عالمان بعدی تأثیر نهاد و زمینه تصنیف کتاب هایی مانند: إقبال الأعمال، مصباح الزائر، فلاح السائل، جمال الأسبوع و تلخیص و اقتباس هایی مانند: اختیار المصباح ابن باقی، مختصر المصباح مُلّا حیدرعلی، قبس المصباح صهرشتی و منهاج الصلاح علّامه حلّی و نیز دیگر کتاب های ادعیه و زیارات را فراهم آورد.

شیخ طوسی، برخی از احکام طهارت و نماز را در اوایل این کتاب، جای داده و در فصل مربوط به ماه محرّم، به فضیلت زیارت امام حسین(ع) و نقل زیارت عاشورای معروف و دیگر زیارت ها و نیز برخی اعمال روز عاشورا پرداخته است.

مصباح المتهجّد به دلیل قدمت آن و نیز اعتبار و اتقان کار مؤلّف، از آغاز تألیف، با استقبال و استفاده گسترده عالمان، رو به رو شد و همواره یکی از منابع اصلی و مرجع کار پژوهشیان بوده است.