روايات تفسيري شيعه، گونه‌شناسي و حُجّيت
مهدي مهريزي ۱
چکيده
روايات تفسيري در مصادر حديثي شيعه بيش از پانزده هزار حديث‌اند. اين روايات را از نظر سبک و گونه‌شناسي به ده گروه مي‌توان تقسيم کرد که هر گروه، کارکرد ويژه‌اي دارد؛ از قبيل: ايضاح لفظي، ايضاح مفهومي، بيان مصداق، بيان لايه‌هاي معنايي، تعليم تفسير، بيان اختلاف قرائات و ... در بخش نخست اين مقاله، اين اقسام دهگانه معرفي شده‌اند و براي هر کدام، نمونه‌هايي از روايات، ذکر شده است.
دومين بخش اين مقاله، بيان ديدگاه‌هاي سه گانه عالمان شيعه در باره حُجّيت احاديث تفسيري و ادله آن است. اين ديدگاه‌ها عبارت‌اند از: حُجّيت روايات تفسيري، عدم حُجّيت روايات تفسيري و تفصيل قايل شدن ميان روايات تفسيري حاوي حکم فقهي و غير آن.
كليد واژه‌ها: روايات تفسيري، تفسير مأثور، گونه‌شناسي، روايات، حُجّيت روايات.
درآمد
رواياتي که به صورت مستقيم با قرآن ارتباط دارند، به دو گروه کلي تقسيم مي‌شوند: برخي از اين روايات، به معرفي قرآن مي‌پردازند و مباحثي از قبيل: جايگاه قرآن، قواعد فهم قرآن، علوم قرآني، فضايل سور و... را در خود، جاي داده‌اند که نگارنده، در اين مقاله، از اين گروه، با عنوان «قرآن شناسي بر پايه روايات» ياد مي‌کند و گروه دوم، رواياتي هستند که به گونه‌اي به بيان مراد يک آيه مي‌پردازند و يا زمينه‌هاي فهم آيه را فراهم مي‌کنند. در اين مقاله، از اين گروه، با عنوان «روايات تفسيري» ياد مي‌شود و موضوع بحث اين مقاله نيز همين گروه از روايات است.
روايات (احاديث) تفسيري، بخشي قابل توجه از ميراث حديثي مسلمانان را تشکيل مي‌دهند. بر پايه سه موسوعه احاديث تفسيري ـ که در قرن‌هاي دهم تا دوازدهم تأليف شده‌اند ـ تعداد اين احاديث را مي‌توان بيش از پانزده هزار دانست.
جلال الدين سيوطي (م 911 ق) در کتاب الإتقان در باره تعداد روايات الدر المنثور نوشته است:
قد جمعت کتاباً مسنداً فيه تفاسير النبي صلي الله عليه و آله و سلم و الصحابة، فيه بضعة عشر ألف حديث ما بين مرفوع و موقوف؛
1.استاديار دانشگاه آزاد اسلامي ـ واحد علوم و تحقيقات.
