اصطلاح شناسي «عدالت» و پيوند آن با مفاهيم همسو در آموزه هاي نهج البلاغه

نشریه : معرفت اخلاقی

نویسنده : پديدآورنده : سید جواد احمدی

چکیده :

دانشمندان علوم اسلامي در تعريف «عدالت» تعبيرهاي مختلفي دارند؛ مانند اجتناب از گناهان کبيره و عدم اصرار بر صغيره، دادن هر حقي به صاحب حق و.... چنان که در تبيين معناي لغوي «عدالت» به انصاف، مساوات و ميانه روي اشاره مي شود. شناخت دقيق معناي لغوي اين واژه و يافتن نسبت آن با تعريف هاي اصطلاحي عدالت در علوم مختلف، ما را به فهم کامل و بهتري از عدالت خواهد رساند.
در اين مقاله، با بررسي هر يک از معاني لغوي «عدل»، همراه با ارائه شواهدي از نهج البلاغه، به تحليل مفهوم اين واژه پرداخته شده و مشخص گرديد که «عدل» در لغت، مقابل «جور» و به معناي استقامت و منحرف نشدن از حدود طبيعي و شرعي اشيا است. به عبارت ديگر، عدالت يعني رعايت حدودي که هر شي (به معناي اعم کلمه)، به لحاظ قانون عقل يا شرع، مقتضي آن است. اين معناي واحد بر تمام اقسام عدالت، اعم از عدل الهي (تکويني و تشريعي) و عدل بشري (عدالت اخلاقي، قضايي و...) قابل اطلاق است. از اين رو، تعريف امام علي (ع) از عدل به «انصاف»، «اداي حقوق صاحبان حق»، «ميانه روي» و «قرار دادن هر چيزي در جايگاه مناسبش» با يکديگر هماهنگ و ناظر به معناي لغوي عدالت بوده است. تعريف اخير، تعريفي جامع به حساب مي آيد به نحوي که همه تعريف هايي که در علوم مختلف از اقسام عدالت ارائه مي شود، ريشه در همين تعريف دارد. بنابراين، واژه «عدل» به اشتراک معنوي بر تمام اقسام مصاديق خود صدق مي کند.