چرایی پیشنهاد ولایت عهدی امام رضا(ع)

پرسش :

چرا ولایت عهدی به امام رضا(ع) پیشنهاد شد؟



پاسخ :

پرسش اصلی اینجاست که چرا مأمون جایگاه بسیار مهمی همچون ولایت عهدی را به یکی از مخالفان خویش پیشنهاد کرد. این حرکت زیرکانه از شخص سیاستمداری چون مأمون، بی تردید دارای دلایلی بوده است. پاسخ های متعددی به این پرسش در طول تاریخ داده شده است.

برخی بر این باور بودند که مأمون شیعه بود و یا تمایلات شیعی داشت و از این رو به خلافت و حقانیت امام رضا(ع) باور داشت.

برخی دیگر معتقدند که مأمون در سخت ترین شرایط نبرد با سپاه امین نذر می کند که اگر به خلافت دست یابد آن را به صاحبان اصلی اش باز گرداند و پیشنهاد ولایت عهدی، وفایی به نذر پیشین او بوده است.

گروهی می گویند با این حرکت، خلیفه توانست ناآرامی های داخلی را ـ که بیشتر از ناحیه علویان بود ـ مدیریت کند. آنان که قیام های خود را با شعار دعوت به راضی من آل محمد سامان می دادند با این حرکت خلیفه ساکت می شدند.

اما به نظر می رسد که انگیزه اصلی مأمون از پیشنهاد خلافت و نیز ولایت عهدی، به طور قطع چیزی جز «تقویت حکومت عباسیان» نبود است، ولی هوشیاری امام رضا(ع)، نقشه زیرکانه او را نقش بر آب کرد.

چه اینکه مجموعه اصلی خاندان عباسی پس از مرگ هارون از خلافت امین حمایت می کردند. بنابراین به طور طبیعی مأمون در میان خاندان عباسی فاقد وجاهت ویژه خلافت بود به ویژه آنکه تکیه گاه مأمون بیشتر ایرانیان بودند و حال آنکه عباسیان برای ایرانیان جایگاه ویژه ای قائل نبودند و آنان را بیشتر پیاده نظام های خویش می دانستند. از این رو وی برای مقبولیت یافتن میان عباسیان و همچنین تحکیم پایه های خلافت خویش ناگزیر بود به نوعی توانمندی خود را به نمایش گذاشته، ضعف پیش آمده در دستگاه خلافت عباسی در بغداد را بیشتر نمایان کند و سپس خود را به گونه ای منجی خاندان عباسی جلوه دهد.

مأمون با پیشنهاد ولایت عهدی به امام، به عباسیان فهمانید که آنان در خطر زوال و نابودی هستند؛ زیرا پس از مأمون هیچ جایگاهی در اداره حکومت نخواهند داشت و حکومت به بنی هاشم می رسد. پس اگر عباسیان می خواهند حکومت مورثی خود را از دست ندهند، باید از مأمون حمایت کنند و با وی سر ناسازگاری نداشته باشند.

همچنین در مرحله بعدی، خلیفه جدید به مردم این گونه القا کرد که من طرفدار تغییرم و با خلفای خودکامه پیشین متفاوتم و حتی با مخالفان خویش نیز می توانم در اداره حکومت تعامل کنم.

بنا براین برای مدتی کوتاه ولایت عهدی را برای امام قبول کرد و وقتی ملاحظه کرد به تمام آنچه خواسته نرسیده است تصمیم به قتل امام گرفت.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت