اباصلت، از آخرین یاران امام رضا(ع)

عبد السّلام  بن صالح، مشهور به أباصلت هروی، از یاران مشهور امام رضا(ع) است. او اصالتاً ایرانی و اهل هرات، ولی متولد مدینه است. اباصلت بخش قابل توجّهی از عمر خود را در میان دانشمندان عامّه گذراند و در شمار عالمان ایشان بود و با ورود امام به خراسان به تدریج توفیق ره یافتن و پذیرش اندیشه شیعی یافت.

همراهی  او در خراسان با امام هشتم، از او فردی والامقام و ارزشمند در اذهان شیعیان به تصویر كشانده است. این همراهی سبب شد تا تمام آنچه را در حوزه های حدیثی اهل سنت آموخته بود، بازخوانی و به امام رضا(ع) عرضه کند تا درستی آنها را دریابد. او پیش از آنکه شیعه شود، روایاتی در مدح خلفا بیان می کرد، اما پس از آنکه شیعه شد، نادرستی گفته های پیشینش را دریافت و روایات زیبایی را درباره جایگاه امامت و ولایت اهل بیت(ع) گزارش کرد. مأمون نیز برای وی احترام ویژه ای قائل بود. شاید به همین جهت بود که تنها به وی اجازه داده شد تا در ایام زندانی امام در سرخس با ایشان ملاقات کند.

اباصلت هروى خاطرات بسیاری را از امام رضا(ع) گزارش کرده است. او می گوید:

روزی در مجلس مأمون در باره این روایت نبوی که به امام علی(ع) فرموده بود: «یا علی انت قسیم الجنّه و النار یوم القیامه؛ ای علی تو تقسیم کننده بهشت و جهنم در روز قیامت هستی» صحبت شد. مأمون که این سخن را باور نداشت و گویی نشنیده بود، رو به امام کرد و پرسید: بگو تا بدانیم به چه دلیل او قسیم بهشت و دوزخ است؟

امام رضا(ع) فرمود: ای مأمون! آیا از اجدادت نشنیده ای که جد اعلایتان عبدالله بن عباس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله این گونه روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «محبت على ایمان، و دشمنى على كفر است؟».

مأمون گفت: آرى این روایت را از اجدادم شنیده ام.

امام فرمود: پس وقتی بهشت براى مؤمن و جهنم براى كافر باشد نتیجه مى گیریم كه قسمت کردن بهشت و دوزخ بر پایه محبت و یا دشمنی با على(ع) است. اینجاست كه مى فهمیم على(ع) قسمت کننده بهشت و دوزخ است.

مأمون که در شگفت مانده بود گفت: خداوند مرا بعد از تو زنده نگذارد. همانا تو وارث دانش جد بزرگوارت، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هستی.

پس از جلسه، همراه امام به خانه بازگشتیم. وقتی رسیدیم، به ایشان عرض كردم: پدر و مادرم به فدایت اى پسر پیامبر! چه خوب و زیبا به خلیفه پاسخ دادید!

امام فرمود: اى اباصلت! این سخن خدا بود كه به من الهام شد. آری به درستی که از پدرم و اجدادم شنیدم كه پیامبر خدا به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «یا على انت قسیم الجنّه و النار یوم القیامه تقول للنّار هذا لى و هذا لك؛ ای علی! تو در روز قیامت تقسیم کننده بهشت و دوزخ هستی. در آن روز به آتش دوزخ خواهی گفت: این برای توست و این برای من است و بهشتی است».[۱]

اباصلت همواره با امام همراه بود تا زمان شهادت آن حضرت فرا رسید. وی دقیق ترین و کامل ترین مطالب را درباره شهادت آن حضرت برای دیگران گزارش کرد و بعدها این جریانات را در یک کتاب گرد آورد.[۲]