سياست هاى امنيتى امام علی(ع)

جامعه ناامن و آكنده از هرج و مرج ، به جنگلى بى قانون و آشفته ، مانندتر است تا به جامعه انسانى. در نگاه على(ع) ، جامعه تهى از آرامش و امنيت ، بدترين سرزمين هاست. امام ، از جمله مهم ترين دلايل پذيرش حكومت را بازگرداندن آرامش و امنيت به جامعه دانست. بدين سان ، آن بزرگوار ، توجّهى بليغ به امنيت داشت. اصول و شيوه هاى سياست هاى امنيتى امام و تلاش آن بزرگوار در ايجاد امنيت را بدين گونه مى توان برشمرد :

۱. تأسيس نظام اطّلاعاتى كارآمد

گو اين كه در سيره امام على(ع) ، از تشكيلاتى با عنوان «نظام اطّلاعاتى» سخن نرفته است ، امّا نصوص مختلف و پراكنده اى كه در زمينه مأموريت هاى اطّلاعاتى وجود دارد ، و اقداماتى كه آن بزرگوار ، به روزگار حكومتش بر اساس جمع آورى گزارش هاى پنهانى انجام مى داده است ، همه و همه ، نشان دهنده اين است كه حكومت امام ، از وجود تشكيلاتى كارآمد و دقيقْ برخوردار بوده است. جستجوى پنهانى و جمع آورى گزارش هاى گونه گون مرتبط با امنيت داخلى ، اطّلاعات نظامى و عملكرد كارگزاران ، وظيفه اساسى اين تشكيلات است. متأسفانه از جزئيات تشكيلات ياد شده ، اطّلاعى در دست نيست ؛ امّا از آثار و چگونگى تصميم هاى امام ، كاملاً مى توان به وجود آن پى برد. اين تشكيلات را مى توان يك يا چند دستگاه اطّلاعاتى تلقّى كرد.

۲. تشنّج زدايى

از جمله آموزه هاى ارجمند علوى ، توجّه به دگرگونى انديشه وموضع مخاصمان است. خصومت بسيارى از مخاصمان،از ناآگاهى به مواضع و عدم اطّلاع آنها از شيوه و روش ها و چرايى آنها سرچشمه گرفته است. امام ، تأكيد مى كند كه بايد در جهت تصحيح انديشه و آن گاه تغيير موضع مخالفان كوشيد و به تعبير آن بزرگوار ، «استصلاح الأعداء» و«استصلاح الأضداد» را چونان شيوه اى در سياست حكومت ، اعمال كرد.

امام ، جذب مخاصمان و سالم سازى ذهنى و استوار سازى موضع آنان را «كمال دورانديشى و ژرفنگرى» مى داند وتأكيد مى كند كه دگرگون سازى انديشه و موضع دشمن ، با نيك گفتارى و زيبا كردارى ، بسى سهل تر و كارآمدتر است تا به آوردگاه كشاندن دشمن ، و چونان شيوه اى از جمله در جهت «استصلاح» و به نيكى وا داشتن مخاصمانى كه بد كرده اند ، اثر مى گذارد. اين همه ، نشان آن است كه امام ، با حركت در جهت تبديل دشمن به دوست و مصالحه هوشيارانه با دشمن ، سياست تشنّج زدايى را پيشه كرده است و براى استقرار امنيت داخلى ، بر سياست تشنج زدايى تأكيد مى كرده است.

۳. هوشيارى و زمان شناسى

امام على(ع) ، در كنار تأكيد بر سياست تشنج زدايى و حركت به سوى حياتى مسالمت آميز و مصالحه با دشمن ، به هوشيارى و حزم انديشى در برابر دشمن نيز تأكيد مى كرد. امام ، بر اين نكته پاى مى فشرد كه مؤمنان ، نبايد دشمن را خُرد بشمارند و بويژه در برابر دشمنانى كه دشمنى خود را اظهار نمى كنند ، بايد نهايت هوشيارى را معمول دارند و آمادگى لازم را براى برخورد و رويارويى در زمانِ مناسب ، و هنگام بروز و ظهور حوادث ، هرگز از دست ندهند و بدانند كه اگر آنها در خواب فراموشى فرو روند ، دشمن ، هرگز غافل نخواهد ماند.

۴. پرهيز از رعب آفرينى و وحشت گسترى

امام على(ع) در حكومت خود ، در برابر متخلّفان ومخالفان ، هرگز به رعب آفرينى و وحشت گسترى توسّل نمى جست. آن بزرگوار ، حتى در برخورد با عوامل ضدّ امنيتى نيز از سياست رعب و وحشت و خشونت هاى غير قانونى بهره نمى گرفت. امام ، هرگز بر اساس گمان و تخمين و احتمال با مردمان برخورد نمى كرد و هرگز پيش از وقوع جُرم،متّهمان و مظنونان به اقدامات ضد امنيتى را عقوبت نمى كرد.

۵. قانون گرايى در برخورد با مجرمان

نظام حكومت على(ع) ، متّكى به قانونْ بود و در همه جوانب ، قانون بود كه حكومت مى كرد ، نه اراده فرد. بدين سان ، او درآموزه هايش ، به قانون گرايى و محوريت قانون ، بسى تأكيد مى كرد. چنين بود كه در نظام حكومت او نه تنها شكنجه متّهمان و مظنونان به اقدامات ناروا ممنوع بود ، كه مجرمان نيز شكنجه نمى شدند و به مجرم نيز هرگز اهانت نمى شد و اگر كسى مجرم شناخته مى شد ، تنها و تنها به مقتضاى قانون ، مجازات مى گشت ، و اگر مجرى قانون ، عمداً و يا سهواً ، در اجراى حكم از مرز قانونْ تجاوز مى كرد ، قصاص مى شد. چنين بود كه چون دريافت قنبر ، سه تازيانه بيشتر به مجرمى نواخته است ، او را با سه تازيانه قصاص كرد.[۱]

۶. مدارا با مخالفان سياسى

امام ، با مخالفان سياسى نيز هرگز با خشونت رفتار نمى كرد. مدارا در سياست علوى ، اصلى بود خدشه ناپذير. اين مدارا تا مرز توطئه آفرينى مخالفان ، پيش مى رفت. على(ع) بر اين باور بود كه مدارا با مخالفان ، از تندى آنان مى كاهد و زمينه هاى صحنه آفرينى و جوسازى را از آنان مى ستاند. بر اين اساس بود كه تا خوارج به قتلْ دست نيازيدند و امنيت جامعه را به جد به خطر نيفكندند ، با آنان برخورد نكرد ، دشنام هاى آنان را تحمّل كرد و حتى حقوق آنان را از بيت المال ، قطع نكرد. برخورد امام ، با توطئه گران عليه امنيت داخلى ، به تناسب حدّ و حدود توطئه آنان و نقشى بود كه در توطئه داشتند. گاه آنان را تبعيد مى كرد و ديگر گاه ، به زندان مى افكند و در نهايت ، چون هيچ گونه چاره انديشى اى كارساز نبود ، با برخورد نظامى ، مشكل را حل مى كرد.