الاخبار الطوال

از نخستين آثار در تاريخ عمومى اسلام و ايران

اخبار الطوال، از نخستين آثارى است كه در تاريخ عمومى اسلام و ايران نگاشته شده است. ابو حنيفه احمد بن داود دينورى (زنده در ۲۸۳ق) تحت عناوين و سرفصلهاى تاريخى به تبيين حوادث پرداخته، و بدون ذكر سلسله اسناد در نقل حوادث، سعى در بدست دادن متنى يكدست و برگزيده از اخبار تاريخى كرده است. او برخلاف شيوه برخي تاريخ نويسان اسلامي وقايع راسال به سال و يا برحسب سلسله و كشور ياد نمي كند بلكه آنها را از آغاز تا فرجام پيوسته مي آورد.

دينورى منابع خويش را ذکر نكرده است.

مطالب کتاب را که با شرح زندگى فرزندان آدم (ع) آغاز و با مرگ معتصم (سال ۲۲۷) پايان مى‏يابد می توان در سه موضوع بیان کرد:

۱. بخشی شامل مطالبى در مورد آدم (ع) و فرزندان نخستين او و پيامبرانى همچون ادريس و نوح و هود و ابراهيم و اسماعيل و بنى اسرائيل و پادشاهى داود و سليمان تا ظهور عيسى علیهم السلام است.

۲. بخشی شامل شرح حال و سرگذشت پادشاهان ايران و روم است.

۳. بخشی هم تاريخ اسلام است كه از پيكارهاى اعراب و ايرانيان در دوره خلافت خلیفه دوم شروع و تا پايان خلافت معتصم (متوفى ۲۲۷) ادامه مى‏يابد.

آقای مهدوی دامغانی در ترجمه اش، کتاب را به دو بخش تاریخ قبل از اسلام و تاریخ بعد از اسلام تقسیم کرده است.

دينورى درباره سيره و مغازى رسول خدا (صلى الله عليه و آله) سخنى نگفته و تاريخ اسلام را با فتح ايران آغاز كرده است، اين امر نشانگر آن است كه وى صرفا قصد ارائه اخبار مربوط به ايران را داشته است بدين ترتيب تكيه دينورى در اخبار الطوال بر تاريخ ايران بوده و تاريخ خلفاى نخست را تا آن اندازه كه به ايران و فتح شهرهاى آن ارتباط داشته آورده است. در بخشهاى نخست كتاب نيز كه به تاريخ شعوب و ملل مجاور پرداخته، تنها از باب معاصرت آنان با پادشاهان ايرانى و ارتباطشان با ايران است.

از ميان رخدادهاى تاريخ اسلام، وى از تحولات عراق كه با جنبشهاى شيعى ارتباط وثيقى دارد، مانند جنگهاى امام على (ع)، واقعه كربلا، قيام مختار و جنبش عباسيان با تفصيل بيشترى سخن گفته است.

دينورى با آنكه تا سال ۲۸۳ق. زنده بوده، از پرداختن به حوادث مربوط به زمان خود كه آنها را درك كرده، خوددارى كرده و گزارش حوادث را تا زمان معتصم عباسى متوفى در ۲۲۷ آورده است.

واقعه کربلا در اخبار الطوال

دینوری واقعه کربلا را ذیل بیعت یزید در پنج عنوان نقل کرده است:

۱. کوفیان و امام حسین علیه السلام؛ مرگ معاویه، تجمع شیعیان کوفه در خانه سلیمان بن صرد برای دعوت از امام به کوفه، نامه های کوفیان به امام حسین علیه السلام و ... ؛

۲. ورود مسلم به کوفه؛ بیعت مردم کوفه با مسلم، ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه و .... ؛

۳. شهادت مسلم؛ گفتگوی مسلم با ابن زیاد در کاخ و ... ؛

۴. خروج امام حسین علیه السلام از مکه به سمت کوفه؛ تلاش و گفتگوی ابن عباس برای انصراف امام از آمدن به کوفه، گماشتن نیروهای ابن زیاد بر شریعه فرات و ... ؛

۵. شهادت امام حسین علیه السلام؛ برخورد امام با سپاه حر در قصر بنی مقاتل، پیوستن زهیر به امام، فرود در کربلا، بی میلی کوفیان از آمدن به کربلا، نامه های عمر سعد به ابن زیاد و پاسخ های ابن زیاد، واقعه روز عاشورا، مجلس ابن زیاد و ... .

دینوری قاتل امام حسین را شبل بن يزيد برادر خولى بن يزيد اصبحى معرفی می کند. نیز بیان می کند که از همه یاران امام و فرزندان و برادرزادگانش فقط چهار مرد نجات یافتند... .

ترجمه های اخبار الطوال

ترجمه محمود مهدوى دامغانى، نشر نى، چ سوم۱۳۶۸ش، تهران؛
ت‍رج‍م‍ه‌ ص‍ادق‌ ن‍ش‍ات، ت‍ه‍ران‌، ان‍ت‍ش‍ارات‌ ب‍ن‍ی‍اد ف‍ره‍ن‍گ‌ ای‍ران، ۱۳۴۶ش، تهران.

چاپهای اخبار الطوال

تحقیق عبد المنعم عامر و جمال الدين شيال که بارها چاپ شده از جمله منشورات رضى در قم در سال ۱۳۶۸ش افست کرده است؛
تحقیق دكتور عمر فاروق، دارالقلم، بیروت؛
تحقیق سعید الرافعی، کتابخانه الازهریة، ۱۳۳۰، قاهره.

منابع:نرم افزار نور السیره؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی