گذري بر سند و درنگي در متن حديث «اخوک دينک…»
پرويز رستگار ۱
چکيده
حديث «اخوک دينک، فاحتط لدينک بما شئت»، از گزاره‌هاي پر بسامد ديني در نوشته‌هاي پرداخته شده در علم اصول فقه، هنگام شک مجتهد در مقام استخراج احکام فرعي دين است که سندش بسيار کم و متن آن به فراواني دست‌مايه کار اصوليان بوده است.
اين مقاله مي‌خواهد با مراجعه به نوشته‌هاي اصوليان ـ که در گرانيگاهشان، دو کتاب فرائد الاصول شيخ انصاري و کفاية الاصول آخوند خراساني خودنمايي مي‌کنند ـ هم سند حديث ياد شده را بررسي کرده و هم لغزش ريشه‌دار در گزارش پيام آن را واکاوي کند و نشان دهد، آنچه از اين حديث، سال‌ها و سده‌ها برداشت کرده‌اند، نادرست و خرده پذير بوده است.
کليدواژه‌ها: اخباريان، اصوليان، فرائد الاصول، کفاية الاصول، شبهه حکميه تحريميه، فقدان نص، احتياط.
درآمد
حديث«اخوک دينک، فاحتط لدينک بما شئت»، از آن دسته گزاره‌هاي ديني است که تا پيش از برآمدن انديشه اخباريان در سده يازدهم هجري ۲ ، چندان در برابر ديدگان اين و آن، حتي در اندازه يک فرمان اخلاقي، خودي نمي‌نمود، اما پس از سده ياد شده، پاي خود را به نوشته‌هاي اخباريان و منتقدان پرشمارشان در سنگر علم اصول، گشود و هم اينک جايگاهي که اين حديث براي خود، در ذهن‌ها دست و پا کرده است، هر شنونده اصول خوان و اصول داني را به ياد يکي از محورهاي پر گفتگوي علم اصول فقه در مبحث شک مي‌اندازد که اندک اندک بدان خواهيم پرداخت.
سابقه و سند اين حديث
کهن‌ترين نوشته‌اي که حديث«اخوک دينک...» را، تا آن جا که دانش امروزين ما و نوشته‌هاي در دست، گواهي مي‌دهند، گزارش کرده است، الامالي شيخ مفيد با اين سند است:
1.عضو هيأت علمي دانشگاه کاشان.
2.. اعيان الشيعة، ج ۹، ص ۱۳۷.
