مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : روش شناسی استنباط در علم کلام
پديدآورنده : مهدی نصرتیان اهور
محل نشر : قم
ناشر : دارالحدیث
نوبت چاپ : اول
تاریخ انتشار : 1395
تعداد صفحه : 435
قطع : رقعی
زبان : فارسی
جستجو در Lib.ir

روش شناسی استنباط در علم کلام

این کتاب روش استنباط را در علم کلام، به تفصیل تبیین کرده است.

کلام، عهده دار استنباط، تبیین، تنظیم، اثبات و دفاع از آموزه های دینی است. از میان مباحث فلسفه علم کلام، مباحث روش شناختی این دانش بسیار حائز اهمیت است اما متکلّمان در نوشته های کلامیِ خود، بیش تر به خود آموزه های اعتقادی پرداخته اند تا به کیفیت استنباط و مبانی آن ها.

اهمیت روش شناختی این دانش زمینه تدوین کتاب «روش شناسی استنباط در علم کلام» را فراهم ساخته است.

بخشی از مقدمه کتاب

... نوشتار حاضر در سه فصل تدوین شده است:

در فصل اوّل، هدف آن است که برخی از مبانی مهمّ استنباط، برای علاقه مندان به علم کلام روشن شود. مطالب این فصل، در پنج گفتار سامان یافته است.

در گفتار اوّل، به مفهوم شناسی معرفت، معرفت دینی و معرفت اعتقادی پرداخته شده تا تصوّر واضحی از این اصطلاحات، برای مخاطب پدید آید.

در گفتار دوم، مؤلّفه های معرفت نقلی اعتقادی مورد بحث واقع می شود. یکی از مهم ترین دست آوردهای این گفتار، تبیین، تقریر و تثبیت نظریۀ «وثاقت گرایی» در مؤلّفۀ توجیه معرفت نقلی اعتقادی است؛ امری که در نوشته های معرفت شناختی، کم تر مورد اشاره واقع شده و یا تمایل چندانی به آن نشان داده نشده است.

در گفتار سوم، به این سؤال پاسخ داده می شود که: مقصود اصلی در اعتقادات چیست؟ امری که انتظار می رفت در کتب کلامی، یک باب مستقل و یا حدّ اقل چند صفحه مطلب در این زمینه بتوان یافت؛ ولی حتّی به چند سطر هم دست یافته نشد. البتّه در کتب اصول فقه می توان اشاراتی گذرا به این بحث مشاهده کرد.

در گفتار چهارم، به نخستین واجب اعتقادی پرداخته می شود. در این زمینه هرچند در کتب کلامی بحث های جدّی صورت گرفته، ولی پیش از این، نظریۀ جامع و مقبولی ارائه نشده است.

در گفتار پنجم از فصل اوّل، تعریف اصول دین، ملاک و تعداد آن تبیین شده است؛ مطلبی که در کتاب های مختلف کلامی، به آن پرداخته شده است و در این گفتار علاوه بر استفاده از آن ها و تجمیع آرا، سعی شد دیدگاه های مختلف دربارۀ تعداد اصول دین، از نظر متکلّمان بیان شود و در این زمینه، سیزده نظریه استخراج گردید.

در فصل دوم که شامل سه گفتار است، به روش عقلی در استنباط کلامی پرداخته شد. در گفتار اوّل از این فصل، به کاربست عقل نظری در استنباط کلامی اشاره گردید. آنچه خلأ آن در اکثر کتب کلامی حس می شد، تبیین کیفیت به کارگیریِ عقل نظری در استنباط آموزه های اعتقادی است. به عبارت دیگر، در اکثر کتب کلامی، بحث در حجّیت داشتن یا نداشتنِ عقل نظری است و این سؤال برای مخاطب آشنا با علم کلام وجود دارد که بر فرض حجّیت عقل نظری در علم کلام، چگونه و به چه شیوه ای باید از آن در استنباط بهره گرفت؟ امری که تا کنون مورد توجّه شایانی قرار نگرفته و در این گفتار سعی بر تبیین آن است.

گفتار دوم، به کاربست عقل عملی در استنباط کلامی اختصاص یافت که سخن دربارۀ آن، همانند عقل نظری است که چگونه و با چه شیوه ها و قواعدی باید از عقل عملی در استنباط بهره برد؟

در گفتار سوم، به کاربست عقل ابزاری در روش نقلیِ علم کلام اشاره شده است. در این گفتار همانند دو گفتار سابق، سخن بر سرِ کیفیت به کارگیریِ عقل ابزاری در استنباط آموزه های کلامی است؛ با این تفاوت که در دو گفتار سابق، به کارکرد استقلالی و منبعیِ عقل اشاره شده و در این گفتار، به کارکرد ابزاری و غیر استقلالیِ عقل پرداخته شده است.

در فصل سوم از کتاب، ضمن هشت گفتار، به روش نقلی در استنباط کلامی پرداخته شد. در گفتار اوّل، به حجّیت ادلّۀ نقلی اعتقادی پرداختیم و از ارتباط ادلّۀ نقلی با منابع مختلف معرفت، و معرفت زا بودن یا نبودنِ آن ها سخن گفتیم.

در گفتار دوم، به اعتبار ظنون در اعتقادات پرداخته شد. هرچند در این زمینه بحث هایی در کتب اصولی و گاه کلامی و یا در مقالات مستقل وجود دارد؛ ولی در این گفتار علاوه بر جامع نگری، سعی بر آن شد تا از رویکرد معرفت شناختی برای نتیجه گیریِ بهتر استفاده شود. در این گفتار، ده دلیل از ادلّۀ منکران حجّیت ظنون اعتقادی مطرح و نقد شده و سه دلیل بر اثبات حجّیت ظنون اعتقادی اقامه گردیده است.

گفتار سوم، به تقلید در اعتقادات اختصاص یافت و سه نظر: وجوب تقلید، حرمت تقلید و جواز تقلید، با ادلّۀ آن ها بررسی و در نهایت، جواز تقلید پذیرفته شد.

در گفتار چهارم، به کارکرد تعبّدیِ وحی اشاره کردیم که مهم ترین چالش فرا روی آن، رخ دادنِ دور است که به پاسخ های آن اشاره، برخی از آن ها نقد و بعضی پذیرفته شد و در نهایت، کارکرد تعبّدیِ وحی در اعتقادات، سالم از اشکال دانسته شد.

در گفتار پنجم، به کارکرد اثاره ای وحی اشاره شد و این که وحی، به چه شیوه هایی عقل را اثاره می نماید؟ منظور از اثاره، شکوفا ساختن عقل و برانگیختن معارفِ مکنون در نهاد انسان است.

در گفتار ششم، کارکرد تذکّری وحی بررسی شد. در مورد فطرت و معرفت فطری و عالم ذرّ، بحث های بسیار و مفصّلی صورت گرفته است؛ ولی در این میان، به نقش وحی در تذکّر به معرفت فطری و شیوه های تذکّر، کم تر پرداخته شده است.

در گفتار هفتم ، گونه های مختلف ادلّۀ نقلی مورد اشاره قرار گرفت و سرانجام در گفتار هشتم، به آسیب های فرارویِ دانش آموختۀ کلام در کاربست ادلّۀ نقلی در اعتقادات اشاره گردید. بدین ترتیب، مباحث مختلف دخیل در استنباط اعتقادات، به صورت جامع پوشش داده شد.