حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمير ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سليمان ، عن رجل ، عن محمّد بن عليّ[ عليهما السلام] - أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ - :
يا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! ... لا تَستَصغِرَنَّ حَسَنَةً [تَعمَلُها، فَإِنَّكَ تَراها حينَ تَسُرُّكَ ]
[۱].[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام باقر عليه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! هرگز كردار نيك خود را كوچك مشمار ؛ چرا كه [در قيامت] آن را شادى‌آفرين خواهى ديد» .
شرح
اين حكمت ، به اين آيه اشاره دارد:
(فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ .[۳]هر كس هموزن ذرّه‌اى كار خير انجام دهد، [پاداش] آن را مى‌بيند) .
روشن است كه اگر كسى اين پيشگويى خداوند سبحان را باور داشته باشد و بداند كه كوچك‌ترين نيكى‌هاى او به ديگران، موجب شادى‌اش در زندگى جاويد مى‌گردند ، در انجام دادن هيچ كار نيكى ، كوتاهى نمى‌كند . در اين باره نكات زير، قابل توجّه اند :
۱ . معيار در ارزيابى عمل نيك ، پذيرفته شدن آن نزد خداوند سبحان است ، نه كوچكى و بزرگى آن . در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است :
مَن قَبِلَ اللَّهُ مِنهُ حَسَنَةً واحِدَةً لَم يُعَذِّبهُ أبَداً وَ دَخَلَ الجَنَّةَ .
[۴]
خداوند اگر يك كار نيك را از كسى بپذيرد، هرگز عذابش نمى‌كند و وارد بهشت مى‌شود!
بر اين اساس ، كارِ نيكِ مورد پذيرش خداوند متعال ، بزرگ است، هر چند در ديده افراد ظاهربين، كوچك شمرده شود .
۲ . انسان نمى‌داند كدام عملش مورد قبول خداى سبحان است تا بتواند ارزيابىِ درستى از اعمال نيك خود داشته باشد . بنا بر اين بايد هيچ فرصتى را در انجام دادن كارهاى نيك از دست ندهد . در حديثى از امام على عليه السلام آمده است :
إنَّ اللَّه - تَباركَ و تَعالى - ... أخفى رِضاهُ فى طاعَتِهِ ، فَلا تَستَغِرَنَّ شَيئَاً مِن طاعَتِهِ فَرُبَما وافَقَ رِضاهُ وَ أنتَ لا تَعلَمُ .
[۵]
خداوند - متعال - ... خشنودى خود را در طاعتش پنهان كرده است. پس هيچ طاعتى را كوچك مپندار ؛ زيرا چه بسا آن طاعت، با خشنودى او همراه باشد و تو بى‌خبر باشى .
۳ . كوچك شمردن كار نيك ، نشانه ناباورى و يا بى‌اعتنايى به پاداش اخروى آن است . از اين رو، سبب مى‌شود كه انسان، تدريجاً نسبت به نيكى‌هاى بزرگ نيز بى‌اعتنا گردد .
با توجّه به نكات ياد شده، خردمند، كسى است كه هيچ كار نيكى را كوچك نمى‌شمارد و هيچ فرصتى را در زندگى ، براى انجام دادن نيكى‌ها از دست نمى‌دهد .
[۱]عبارت داخل كروشه را به نقل از كتاب بحار الأنوار افزوده‌ايم .
[۲]علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۳ ص ۳۵۵ - ۳۵۶ ح ۶۵ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۸ .
[۳]زلزال : آيه ۷ .
[۴]ميزان الحكمة : ج ۸ ص ۱۶۶ ح ۱۴۴۷۱ .
[۵]ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۴۸۵ ح ۷۵۳۵ .
