الرساله السعديه

رساله ای در علوم اصول، فقه و اخلاق با تمسک به احادیث

جمال الدين حسن بن سديد الدين يوسف حلى اسدى مشهور به علامۀ حلّى (م ۷۲۶ ق) از مشهورترین دانشمندان شیعه در رشته های مختلف علوم اسلامی است.

یکی از کتابهای او در معرفی مذهب شیعه الرساله السعديه (يا السعديّه) که شامل مجموعه‌اى از مباحث علم اصول، كلام، فقه و مباحث اخلاقى به صورت مختصر است. علامۀ حلى در كتاب« الخلاصه» در مورد آن مى‌نويسد: و هي رساله مختصره في أصول الدين و فروعه.

با توجه به شرايط زمان مؤلف و رواج نظر علمای مذاهب عامّه (احتمالا بعد از سال ۶۷۲ و قبل از سال ۷۱۱ق سال شهادت محمد ساوجی وزیر)، اين كتاب به سبك فقه فتوايى مقارنه‌اى تأليف شده، كه وجود عبارت« اختلف المسلمون» در ابتداى مسائل متعدد و استدلال زياد به اجماع اماميّه، نشان از نگارش كتاب به اين سبك را دارد.

مؤلف در خطبۀ كتاب مى‌نويسد: فقد أوضحت في هذه «الرساله السعديّه»، ما يجب على كل حال، اعتماده في الأصول و الفروع على الإجمال، و لا يحل لأحد تركه، و لا مخالفته في كل حال.

در ابتداى كتاب مباحث علم اصول و سپس مباحث كلامى و اعتقادى و پس از آن قسمت عبادات شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاه و صوم و در آخر مباحث اخلاقى مطرح شده است.

پس از بيان مباحثی اصولى مى‌نويسد: إذا تمهدت هذه القواعد فلنشرع في المطلوب و هو يشتمل على فصول.

منظور از فصول، سه فصل است كه يكى در ابتدا و دو فصل با عنوان خاتمه در كتاب مطرح شده است.

فصل اول شامل ۱۲ مسأله است كه ۹ مسألۀ آن در مورد اعتقادات و علم كلام و ۳ مسألۀ آن مربوط به مباحث فقهى است.

در مسائل فقهى دو كتاب طهارت و صلاه به صورت بسيار مختصر بيان شده و در مورد صوم نيز فقط دو مسأله بيان شده است.

پس از اتمام اين ۱۲ مسأله كه مجموعا در يك فصل بيان شده آمده است: «و إذا تحققت هذه المطالب فلنختم هذه الرساله بذكر الفصلين».

اين دو فصل مباحث اخلاقى را در برداشته كه در فصل اوّل – که شامل ۱۱ حقل است - كارهايى كه به آنها ترغيب شده (اکثار تسبیح، رفت و آمد به مساجد، مواظبت بر واجبات، اذان و اقامه، سجده های طولانی، نماز جماعت، نماز شب، تعقیبات و...) و در فصل دوم كارهايى كه از آنها نهى شده‌اند (در ۶ حقل شامل کبر، کار برای غیر خدا، آزار مؤمن، قطع رحم، شرب و ظلم) مطرح شده است.

اين دو فصل در فهرست كتاب با عنوان اخلاقيات مطرح شده‌اند كه مجموعه‌اى از آيات اخلاقى قرآن كريم و احاديث اهل بيت - عليهم السلام- در مباحث اخلاقى مى‌باشد.

فصل اوّل اخلاقيات شامل دو مقصد است كه مقصد اوّل شامل ۱۱ حقل و مقصد دوم شامل ۶ حقل است.

فصل دوم نيز شامل ۶ حقل است كه در مورد آنچه مربوط به عدالت و اصطناع معروف است بحث مى‌كند.

چاپهای السعدیه

چاپ سنگی در ضمن كتاب« كلمات المحققين» در سال ۱۳۱۵ق؛
چاپ نجف در سال ۱۳۹۵ق؛
چاپ كتابخانۀ حضرت آيه الله العظمى مرعشى نجفى در سال ۱۴۱۰ق با تحقیق و تصحیح عبد الحسين بن محمد على بقال. انتشارات دار الصفوه بیروت نیز این چاپ را افست کرده است.

منابع: فقه جامع اهل بیت نسخه دوم؛ lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی