امام رضا(ع) هر گاه تنها می شدند، اطرافیان و خدمتکاران خُرد و کلان خود را گرد می آوردند و با آنها سخن می گفتند و از حال و احوال آنان پرس و جو می کردند. هرگز دیده نشد که ایشان در سخن گفتن با کسی، درشتی کرده و یا سخن کسی را قطع کنند.
به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن سی ام ماه صفر، سالروز شهادت امام رضا(ع) و با توجه به آنکه سبک زندگی ایشان و دیگر معصومان(ع) برترین راه و روش برای رسیدن به حیات طیبه مدنظر قرآن است گوشه ای از این سبک را در گفت وگو باحجت الاسلام والمسلمین مهدی غلامعلی، استاد حوزه و دانشگاه، عضو موسسه تحقیقاتی دارالحدیث و مولف کتاب «زندگی به سبک خورشید(سیری در سیره و سبک زندگی امام رضا(ع)» به بحث و بررسی گذاشته ایم که در ذیل می آید:
آیا در سبک زندگی امام رضا(ع) شواهدی برای اصلاح الگوی مصرف و پرهیز از اسراف وجود دارد که برای زندگی امروز ما نیز کاربردی باشد؟
بله، نقل است روزی یکی از خدمتکاران سیبی را نیم خورده رها کرده و دور انداخت.امام رضا(ع)سیب نیم خورده را دیدند و رو به خدمتکاران فرمودند: «سبحان الله! اگر شما از آن بی نیازید، مردمی هستند که به آن نیازمندند. آن را در اختیار کسی قرار دهید که بدان نیاز دارید.»
نقل است که حضرت ثامن الحجج(ع) نسبت به پرداخت حقوق کارگر بسیار دقیق و حساس بودند، این دقت و تاکید از چه باب بوده است؟
امام رضا(ع) نسبت به تعیین حقوق و مزد کارگر بسیار حساس و دقیق بودند و تاکید داشتند از قبل میزان آن مشخص شود؛ نقل است روزی ایشان در میان غلامان کارگر سیه چرده ای را دیدند و پرسیدند: «این مردی که با شما کار می کند، کیست؟» عرض کردند: به ما کمک می کند و در عوض به او چیزی می دهیم.
حضرت(ع) فرمودند: «مزدش را تعیین کرده اید؟» عرض کردند: خیر، هر چه به او بدهیم راضی است.
در این هنگامامام رضا(ع)بشدت ناراحت شدند و با تندی با آنان رفتار کردند و فرمودند: «من بارها اینها را از چنین کاری نهی کرده ام و گفته ام شایسته نیست که کسی را بدون تعیین مزدش به کار بگمارند و اکیدا از چنین کاری نهی کرده ام. این را بدان! وقتی کارگری را برای عملی به کار می گیری و ابتدا مزدش را تعیین نکنی پس از اتمام کار حتی اگر سه برابر مزدش را هم بدهی خیال می کند که مزدش را کم داده ای، اما اگر از ابتدا با او طی کنی و سپس مزدش را بدهی او از اینکه مزدش را کامل داده ای از تو سپاسگزاری می کند و اگر یک درهم هم بیشتر بدهی قدرشناسی می کند و می داند که به او بیشتر داده ای.»
با توجه به آنکه امام رضا(ع) در دستگاه خلافت حضور داشتند نوع مواجهه ایشان با زیردستان چگونه بود؟
امام رضا(ع) هر گاه تنها می شدند، اطرافیان و خدمتکاران خُرد و کلان خود را گرد می آوردند و با آنها سخن می گفتند و از حال و احوال آنان پرس و جو می کردند. هر گاه حضرت(ع) بر سر سفره می نشستند هیچ کوچک و بزرگی حتی نگاهدارنده اسبان و رگزن [حجامت کننده] را فراموش نمی کردند و او را بر سر سفره می نشاندند. این منش امام(ع) برای خدمتکاران که پیشتر در کاخ مامون بودند بسیار شگفت انگیز و لذتبخش بود.
علاوه بر این، ایشان بشدت رعایت حال زیردستان را می کردند و به خدمتکاران و غلامان می فرمودند: «هر گاه من وارد شدم و شما مشغول غذا خوردن بودید، برنخیزید تا غذا خوردنتان تمام شود.»
علاوه بر این عدالتامام رضا(ع)حتی برای غیرمسلمانان نیز اعمال می شد؛ نقل است مردی از مجوسی های ثروتمند نیشابور از دنیا رفته و وصیت کرده بود که مقدار معینی از میراثش را به فقرا بدهند. قاضی شهر نیز طبق وصیت، اموال را بین فقرای مسلمان تقسیم کرده بود. این کار سبب اختلاف بین مجوسیان نیشابور و نارضمامندی انها شد. مجوسیان شرح ماجرا را برای مامون نگاشتند.
مامون از دادن پاسخ درماند. نزد امام(ع) آمد و داستان را برای او بازگفت. سپس عرض کرد: «آقا! شما در این مسئله چه می فرمایید؟»
امام رضا(ع) فرمودند: «مجوسی که به مسلمانان فقیر صدقه نمی دهد! نامه ای به قاضی بنویس و بگو همان مقدار که از مال مجوسی به مسلمانان صدقه داده است، از بیت المال بردارد و به فقرای مجوسی صدقه بدهد.:
مجوسیان که امید نداشتند حکومت عباسی به شکایت انان رسیدگی کند، در کمال ناباوری گوشه ای از عدالت رضوی را دیدند.
بنابر تحقیقات پزشکی بسیاری از بیماری ها به دلیل عادات و آداب بد غذایی حادث می شود، آیا در سیره ایشان آداب خاصی برای غذا خوردن نیز وجود دارد که امروز هم راهگشا باشد؟
امام رضا(ع)به شستن دست ها قبل و بعد از خوردن غذا بسیار اهمیت می دادند و می فرمودند که این کار نعمت را پایدار و همیشگی می کند.
نقل است حاضران نشسته بودند، خدمتکاران آب آوردند. امام(ع) از حاضران خواستند که برای خوردن غذا دست هایشان را بشویند. البته فرمودند: «هر کس دست هایش تمیز است مانعی ندارد که نشوید.» یکی از حاضران دستش کثیف بود ولی نمی خواست آنها را بشوید. امام(ع) به او فرمودند: «دست هایت را بشوی، شستن اول برای ماست و شستن دو برای خودت. اگر خواستی، شستن دوم را ترک کن.»
مقصود ایشان این بود که شستن پیش از غذا در خوراک دسته جمعی –که همگی با دست از یک ظرف غذا می خوردند- به سودهمه است، اما شستن پس از غذا فقط برای خود فرد مفید است. اگر کسی نمی خواهد بهداشت فرد را رعایت کند، حق ندارد به دیگران آسیب برساند.
یکی از معضلات و چالش های اجتماعی تفاوت رفتاری افراد در برخورد با فقرا در مقایسه با اغنیاء است، سبک زندگی رضوی در این باره چه آموزه هایی دارد؟
برخی مسلمانان در رفتار با یکدیگر تبعیض روا می داشتند. بارها دیده شد که افرادی به مخاطبشان نگاه می کنند. اگر مخاطب ثروتمند بود، بسیار به او احترام می گذاشتند چنانچه ندار بود به او توجه نمی کردند، تحمل این وضع برای فقرا بسیار دشوار بود.
امام رضا (ع) از این رفتار آگاه شدند و فرمودند: «کسی که به مسلمان فقیری سلام کند بر خلاف آنگونه که به ثروتمندان سلام می کند، در حالی خداوند را در قیامت ملاقات خواهد کرد که بر او خشم گرفته است.»
ایشان همچنین بر بخشش جوانمردانه تاکید داشتند و این مسئله در سیره عملی حضرت ثامن الحجج (ع) نیز تبلور داشت.
نقل است مردی از پیش امام (ع) می گذشت و در حالی که چشم به چشم امام رضا (ع) دوخته بود، گفت: آقا! می شود به اندازه جوانمردی خودتان به من بخشش کنید.
امام (ع) فرمودند: آن مقدار برایم مقدور نیست.
مرد زیرک بود، درخواستش را تغییر داد و گفت: «پس به اندازه جوانمردی من بخشش کنید.»
امام رضا (ع) فرمودند: «ایرادی ندارد.» آنگاه حضرت (ع) غلامشان را صدا زدند و فرمودند: «به این مرد دویست دینار بده!»
آداب معاشرت در سیره حضرت رضا(ع) چگونه است و چه زوایای درخشانی از سبک زندگی رضوی را پیش چشم می گذارد؟
به تصریح راویان در منابع تاریخی، رفتار امام رضا (ع) با هیچ یک از دانشمندان، سیاستمداران و حتی عابدان آن دوران قابل مقایسه نیست. رفتار ایشان تجسم واقعی اخلاق نبوی بوده و الگویی برجسته برای همگان به شمار می رفته اند.
برای مثال هرگز دیده نشد که ایشان در سخن گفتن با کسی، درشتی کنند و یا سخن کسی را قبل آنکه به اتمام برسد، قطع کنند.
همچنین، هیچ کس را برای نیازی که توان برآورده کردنش را داشتند پس نزده و هرگز در حضور کسی پای خود را دراز نمی کردند و در برابر همنشین خود، تکیه نمی دادند. هرگز دیده نشد که به یکی از بستگان یا غلامان دشنام داده و یا آب دهان بیندازند.
ایشان حتی در خنده نیز آدابی داشتند به گونه ای که هرگز قهقهه نزده و خنده شان لبخندی بیش نبود. هر گاه هنگام غذا خوردن تنها می شدند وابستگان و غلامان حتی دربانان و نگاهدارنده اسبان را نیز بر سر سفره می نشاندند.
