ازاحة العلة فى معرفة القبلة

شیخ سدید الدین با خبر می شود که فرامرز بن علی بقرانی جرجانی در مکه، برای تشخیص و نشان دادن کعبه از علائمی استفاده کرده که در مکان های دور و خارج از حرم، باید بدانها توجه کرد؛ از همین رو، برای اصلاح خطای آن اقدام به تألیف این کتاب کرده است.

این کتاب تألیف ابوالفضل سدید الدین معروف به شاذان که در سال ۵۵۸ نگاشته شده، از مآخذ بحار الأنوار به شمار می رود و علامه مجلسی همۀ آن را در کتابش نقل کرده است. شهید ثانی نیز در کتاب ذکری از آن نقل کرده و نراقی در مستند الشیعه بدان توجهی داشته است.

شاذان کتابش را در هفده فصل تدوین کرده است:

لزوم رو به قبله بودن؛ ضمن استناد به آیۀ «قد نری تقلب وجهک ...» موارد وجوب توجه به قبله را بیان کرده است؛ نمازهای واجب، و نمازهای مستحب در صورت امکان؛ ذبح و نحر؛ حالت احتضار، غسل، نماز و دفن مردگان؛ وقف در وقفین؛ رمی جمرات و حلق الرأس.
اقسام قبله و احکام آن؛ رو به قبله کنندگان سه دسته اند: کسانی که کعبه را مشاهده می کنند؛ کسانی که مسجد الحرام را می بینند؛ و کسانی که خارج از حرم هستند.
تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه؛
نماز در داخل کعبه؛
توجه به قبله از چهار جهت کعبه؛
قبلۀ مالطه، شمشاط، و بلاد آذربایجان و ...؛ علائم آنها بنات النعش پشت گوش راست و عیوق اگر طلوع کند پشت گوش چپ قرار می گیرد و ...
قبله شام؛
قبلۀ بلاد مصر؛
قبلۀ بلاد حبشه و نوبه؛
قبلۀ چین، یمن، تهایم، صنعاء و ...
قبلۀ سند و هند، کابل، قندهار و ...؛
قبلۀ بصره، بحرین، اهواز، خوزستان و ...؛
قبلۀ آن کس که نشانه های شناخت جهت قبله را نداشته باشد؛
وظیفۀ آن کس که وارد شهری غریب شود در شناخت قبله؛
آنکس که در مکه باشد و خارج از مسجد الحرام قرار گیرد؛
وظیفۀ آن کس که نشانه های تشخیص نداشته باشد اما بخواهد نماز جماعت بخواند؛
وظیفۀ آن کس که بخواهد سواره نماز گزارد و ... .

نویسنده ضمن بیان نشانه های تشخیص قبله، دیدگاه های فقهی خود را نیز بیان کرده است.

چاپهای ازاحة العلّه

چاپ مطبعۀ وفا در سال ۱۳۴۷؛
چاپ مرکز نور الأنوار في إحیاء بحار الأنوار به تحقیق شیخ هادی قبیسی عاملی، انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۸ق، قم.

ویژگی های این چاپ بدین قرار است:

درج کتابشناسی قبله؛ محقق در دو بخش کتابها و رساله های عربی و فارسی حدود ۷۰ عنوان کتاب و رساله مستقل را دربارۀ قبله شناسانده است؛

مصحح نسخه های خطی بسیاری از این کتاب را معرفی کرده و برای تصحیح از چندین نسخه خطی قدیمی بهره برده که یکی از آنها کتابت سال ۹۵۲ (نسخۀ کتابخانه مجلس به شمارۀ ۵۱۹۴) است؛

پاورقی های مفید و روشنگر؛ محقق گاهی به اختلاف دیدگاه های فقهی شاذان با دیگر فقها پرداخته و گاهی برای تأیید دیدگاه های وی شواهدی از آثار فقهای نامدار شیعه نشان داده است؛

درج فهارس فنی شامل فهرست آیات قرآن، احادیث، اعلام، اماکن و بقعه ها، اجرام سماوی، وقایع و ایام، فرق و مذاهب.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی