احقاق الحق و ازهاق الباطل

کتابی در حقانیت تشیع و در رد کتاب «ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل».
بخش عمده ای از کتاب بویژه بخش ملحقات آن، حدیث است.

«احقاق الحق» تألیف قاضی نور اللّه حسينى مرعشى شوشترى مشهور به شهيد ثالث (م ۱۰۱۹ ق) در ردّ كتاب «ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل» نوشته فضل اللّه امين خنجى شيرازى اصفهانى است.

نویسنده «ابطال نهج الباطل» را در ردّ بر «نهج الحق و كشف الصدق» علامه حلّى نگاشت. وى در كتاب خويش از جاده انصاف خارج گشته و رعايت ادب را ننموده و كتاب خويش را آكنده از مطالبى ساخته است كه موجب خشم خداوند، سرزنش خردمندان و نكوهش خرد مى‏گردد. او در کتابش افزون بر اینکه به علامه حلی نسبتهای ناروا داده به انکار فضائل امیر المؤمنین(ع)، تحریف روایات، مطالبی به دیگر کتابها نسبت داده که آن کتابها این مطالب را ندارند و ... پرداخته است.

همین امر باعث شده که برخی از علمای شیعه به دفاع از علامه حلی برخیزند و به سخنان فضل بن روزبهان پاسخ گویند. که دلائل الصدق مرحوم محمد حسن مظفر و احقاق الحق قاضی نور الله شوشتری از مستدل ترین و معروفترین ردیه های ابن روزبهان هستند.

« احقاق الحق» خلاصه‏اي است از مجادلات شيعه و سنى پيرامون مباحث الهيات، نبوت و امامت.

روشى كه مؤلف در پيش گرفته است روش مناظره است كه در آن از فن جدل هم بهره برده است.

مرحوم قاضى نور اللّه بعد از خطبه، در مقدمه كتاب متن خطبه ابن روزبهان را به صورت كامل نقل مى‏كند و سپس به نقد و ارزيابى آن مى‏پردازد. سپس كلمه به كلمه فقراتى از« نهج الصدق» علامه حلى را با جمله: قال المصنف« رفع اللّه درجته» نقل مى‏كند، به دنبال آن ردّيه فضل بن روزبهان با جمله:

قال الناصب« خفضه اللّه» را مى‏آورد و سپس در ردّ گفته فضل، نظر مستدل خود را در تجزيه و تحليل حقايق، از لحاظ تاريخى و منطقى ارائه مى‏كند.

قاضی نور الله این کتاب را در هفت ماه تألیف کرد. تاریخ اتمام تألیف کتاب ۱۰۱۴ق است.

اهمیت این کتاب باعث شده بود که علمای شیعه به ترجمه، تخلیص و تعلیقه بر این کتاب بپردازند.

تعليقه شيخ مفيد الدين عبد النبى شيرازى، تعليقه مولى محمد هادى بن عبد الحسين و تصحیح و استدراک مرحوم آیت الله مرعشی نجفی از این جمله است. تکمله و استدارکات آیت الله مرعشی را بعد از وفاتش کتابخانه آیت الله مرعشی چاپ کردند.

سخن بزرگان درباره احقاق الحق

مرحوم وحيد بهبهانى: هر كس در صدد استحكام بخشيدن به عقايد خويش است به احقاق مراجعه كند كه اين كتاب او را از ساير كتاب ها بى‏نياز مى‏سازد.

محقق قمى صاحب قوانين: معتقدم اگر خود علامه حلّى به ردّ كلمات ابن روزبهان اقدام مى‏كرد از عهده آن چنانكه قاضى شهيد برآمده است، بر نمى‏آمد.

علامه محمد تقى مجلسى: لازم است هر شيعه‏اى نسخه‏اى از اين كتاب را داشته و از آن استفاده نمايد.

ترجمه احقاق

ترجمه به فارسی از نصیر الدین حسین بن عبد الوهاب بهبهانی با عنوان «ایضاح احقاق الحق و ازهاق الباطل» که به درخواست میرزا سعد الدین محمد، وزیر معاصر شاه سلیمان صفوی(۱۰۷۷-۱۱۰۵ق) انجام گرفته است؛
ترجمه به فارسى از ميرزا محمد نائينى متوفاى سال ۱۳۰۵ق؛
ترجمه به زبان اردو از علماى هند، كه البته اين ترجمه به اتمام نرسيده است.

ملحقات احقاق الحق

ملحقات احقاق الحق مشتمل بر ۳۰ جلد است به اضافه يك جلد فهارس؛ این ملحقات زير نظر مرحوم آيت اللّه سيد شهاب الدين مرعشى نجفى تهيه و تدوين شده است.

مرحوم آيت اللّه مرعشى در انتهاى جلد سوم استدراكات آيات نازله در شأن على عليه السلام را ذكر كرده‏اند. از جلد چهارم اين مجموعه ملحقات آغاز و تا جلد هفتم صفحه ۳۹۰ ادامه مى‏يابد.

ص ۳۹۰ تا ۴۸۴ جلد هفتم به تتمه متن «احقاق الحق» اختصاص يافته و سپس ملحقات كتاب كه تا جلد ۳۳ را در بر مى‏گيرد بدان افزوده شده است.

جلد چهارم تا يازدهم حاوى مناقب امير المؤمنين و فاطمه زهرا و حسنين عليهم السلام است.

جلد دوازدهم به زندگى، مناقب و فضايل ساير ائمه طاهرين عليهم السلام مى‏پردازد.

جلد سيزدهم به حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه الشريف اختصاص يافته است.

جلد چهاردهم به مستدرك آيات نازله درباره على عليه الصلاة و السلام اختصاص داده شده است.

جلد پانزدهم تا جلد سى و سوم به مستدرك روايات وارده درباره فضايل على عليه السلام و ساير معصومين عليهم السلام اختصاص يافته است.

چاپهای احقاق

نسخه چاپ تهران به خط ميرزا ابو القاسم خوانسارى در سال ۱۲۷۳ق؛
نسخه ناقص چاپ قاهره در سال ۱۳۲۶ق با تلاش شيخ حسن دخيل النجفى، مطبعه سعاده؛
چاپ کتابخانۀ آيت الله المرعشى به اهتمام حسن غفاری و تعلیقات آیت الله مرعشی نجفی، قم؛ تاریخ مقدمه مرحوم مرعشی محرم ۱۳۷۷ق است.

منبع: مقدمه مرحوم آيت اللّه مرعشى نجفى؛ فصلنامه نهج البلاغه ، شماره ۱، مقاله «گزارشی از تألیف کتاب احقاق الحق و مؤلف آن» از محمدباقر حجتی.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی