امالی الصدوق
احادیثی که شیخ صدوق در مجالس مختلف گفته و دیگران نوشته اند.
امالی نویسی در اواخر قرن سوم هجرى متداول شد. به شیوه ای از نوشتن اطلاق می شود که یكى از اساتید و دانشمندان بنام در انجمنى مطالبى را بیان مى كرد و همان سخنان به صورت کتاب در می آمد.
عنوان «امالی» تنها بر کتب حدیثی ای که استاد در یک مجلس بر شاگردان از حفظ یا از کتابش املا می کرد اطلاق نمی شود؛ چرا که در موضوعات دیگر هم کتبی داریم که به امالی معروفند. از جمله امالی سید مرتضی که موضوع آن تفسیر و ادبیات است و امالی ابن شجری که در ادبیات است.
بر بعضی ازکتب امالی، عنوان «المجالس» هم اطلاق می شود؛ گرچه این دو اصطلاح باهم تفاوتهایی دارند؛ مثلا نام کتاب شیخ صدوق را به چهار وجه گفته اند: الأمالی، المجالس، عرض المجالس، العوض عن المجالس.
شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق) این کتاب را که در ۹۷ مجلس است، در سیزده ماه تدوین کرده و این مجالس به جز چند مجلس (۲۲، ۲۳، ۲۴و ۲۶) هر روز جمعه و سه شنبه بر پا بوده است. شروع آن ۱۸رجب ۳۶۷ق به هنگام سفرش به مشهد، و پایان آن ۱۸شعبان ۳۶۸ق بوده است. فقط مدت کوتاهی درراه طوس در تدوین کتاب فاصله افتاده است.
مجلس ۲۹ آن مصادف با روز هشتم محرم (دومین جمعه محرم) بوده و لذا به مقتل سیدالشهداء علیه السلام شروع کرده و آن را در مجلس ۳۰ و ۳۱ تکمیل کرده است. مجلس ۲۶ مصادف با غدیر و ذکر فضائل این روز است. این بیانگر امتیاز این کتاب به دیگر کتب امالی است که مرحوم صدوق در نقل احادیث به مناسبت های زمانی و مکانی توجه داشته است.
افزون بر آن در ماه رجب از فضائل آن ماه و در ماه مبارک رمضان از فضائل رمضان و ثواب روزۀ در این ماهها حدیث نقل کرده است. هنگامی که به نیشابور می رسد حدیثی در فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام نقل می کند.
متن احادیث کتاب همه با سلسله سند آورده شده، که از آن تبحر شیخ صدوق در جمع و حفظ احادیث فریقین شیعه و سنى به خوبى آشكار است.
موضوعات مختلفى در این كتاب مورد بحث واقع شده كه اكثر آنها جنبه اخلاقى و تاریخى و نقل فضائل خاندان رسول خدا- صلى اللّه علیه و آله و سلم - را دارند.
دانشمند معظم آقای سید محمد مهدی خرسان در مقدمۀ خود بر امالی افزون بر امالی مفید و امالی طوسی ۱۱۰ عنوان امالی دیگر را برشمرده است.
چاپهای امالی
- چاپ سنگی ۱۳۰۰ق؛
- تصحیح سید فضل الله طباطبائی یزدی، ۱۳۳۴ قم؛
- چاپ حیدریه نجف، تصحیح سید محمد مهدی خرسان؛
- چاپ مرحوم غفاری
- چاپ اعلمی بیروت، پنجم ۱۴۰۰ق؛
- چاپ انتشارات کتابچی، ششم ۱۳۷۶ش؛
- چاپ ضمن ترتيب الامالي (صدوق, مفيد, طوسي) محمّدجواد محمودي، قم، بنياد معارف اسلامي، ۱۴۲۰ق؛
ترجمه های امالی
- ترجمه امالی از سید علی بن محمدبن اسد الله حسینی عریضی امامی سپاهانی (قرن ۱۱ق)؛
- شرح و ترجمه امالی از علی رضا خراسانی یزدی (م ۱۲۵۶ق)؛
- ترجمه سید صادق بن سید حسین توشخانکی؛
- ترجمه از آیت الله شیخ محمد باقر كمره ای، كتابخانه اسلامیه، تهران،۱۳۴۹ و ۱۳۵۸ش؛
- ترجمه از کریم فیضی، تهذیب، ۱۳۸۶ش قم.
منابع
ترتيب الامالي (صدوق, مفيد, طوسي) محمّدجواد محمودی؛
مقدمه کتب تراثیه، سید محمدی مهدی خرسان؛
علوم حدیث، شماره ۲۶، علی صدرایی خوئی؛
مجله آیینه پژوهش، شماره ۸۸، راهنامۀ استاد علی اکبر غفاری؛
دین نامه های ایران، سید محمد باقر نجفی.
تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی
