شاگردان شيخ بهايي

محمد علي حسن زاده

چکيده

در اين نوشتار، شاگردان شيخ بهايي معرفي شدهاند. نخست شاگرداني كه، بر اساس شهرت و تأثيرگذاري در حوزه خودشان، و اينكه در كتب تراجم شرح حال مفصلي دارند، آورده، و در ادامه، کساني که تنها اجازه روايت دارند و فقط نام آنها در زمره شاگردان آمده، معرفي شدهاند.

کليد واژهها: شيخ بهايي، اجازههاي حديثي، فيض كاشاني، مجلسي پدر.

درآمد

جبل عامل، منطقهاي کوهستاني در جنوب لبنان است. جنوب لبنان و منطقه جبل عامل، نامي است که در تاريخ تشيع، سوابق درخشاني دارد. شيعيان اين خطّه، در جهاد و مبارزه، استواري و پايداري در برابر دشمنان اسلام، و عشق و اخلاص نسبت به مولي الموحدين حضرت علي(عليه السلام) و اهل بيت(، مشهورند.
از قرنهاي پيش تاکنون، علما و بزرگان زيادي از اين سرزمين برخاستهاند که هر يک افتخاري بس بزرگ براي اسلام و مسلميناند . فقهاي نامدار و سرشناسي همچون: شهيد اول، محقق ثاني، شهيد ثاني، علامه سيد محسن امين و سيد عبدالحسين شرف الدين عاملي و ... . يکي ديگر از اين فرزانگان، محمد بن حسين بن عبد الصمد الحارثي العاملي الهمداني الجبعي، معروف به شيخ بهايي است ( أعيان الشيعة: ج 9 ص 235).

مختصري از زيست نامه شيخ بهايي

نسبت خاندان شيخ بهايي، به حارث همداني، يار با وفاي حضرت علي(عليه السلام) ميرسد، همو که خطاب حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام):
يا حار همدان من يمت يرنيمن مؤمن أو منافق قبلا ( امالي شيخ مفيد: ص ۷)^۱
به اوست .
آن بزرگوار در علوم مختلف همچون فقه، اصول، تفسير، حديث، رجال، درايه، ادبيات، رياضيات، جبر، هندسه، هيئت، جفر و ...، يگانه دوران بود، و به حق ميتوان گفت: فقيه رباني و عارف صمداني و اصولي اصيل، رياضي دان بيبديل و علامه زمان، زبده متقدمين و متأخرين در تحقيق، رييس محققين، و در دقت، پيشواي مدققين و در تحرير، با فصاحت تمام، و در تقرير و تدريس، يگانه زمان خويش بود، که در جامعيت و تنوع علوم و دانش، کمتر نظيري مي توان بر او يافت .
فرزانه برومند، شيخ بهايي، خوشه چين خرمن عالماني است که ثمره انديشهشان، قرنهاي متمادي مشام انسانها را معطر ساخته است. افکار بزرگ شخصيتهايي چون: ملا عبدالله بن شهاب الدين مدرس يزدي، ملا علي مذهب، مولانا افضل قاضي، حکيم الدين محمود، محمد باقر يزدي و احمد کچايي، در انديشه و تفکر او جاي پيدا کرده است.
با وجود سفرها و منصب هاى اجرايى که شيخ با استفاده از آنها، به ترويج مکتب تشيع مبادرت مى ورزيد و کارهاى عمرانى فراوان مانند بناهاى به ياد ماندنى در شهرهاى مختلف، از جمله: مرقد امير المؤمنين(عليه السلام)، مسجد امام اصفهان و ... از خود به يادگار گذاشته است، آن بزرگوار، هيچ گاه از امر مهم تأليف و تصنيف غافل نمانده، به طورى که در علوم مختلف، تأليفاتى دارد که رقم آنها به 60 عنوان مى رسد. از جمله تأليفات وى عبارتند از:
مفتاح الفلاح في عمل اليوم و الليلة، العروة الوثقى در تفسير سوره حمد، شرح چهل حديث، که شايد از نظر علمى بهترين کتابى است که تاکنون با عنوان چهل حديث تأليف شده است، مشرق الشمسين در تفسير آيات الأحکام، حدائق المقربين در شرح صحيفه سجاديه، جامع عباسى، الاثني عشريات الخمس، الفوائد الصمدية در نحو، که براى برادر خود، عبد الصمد، نوشته است، بحر الحساب در علم حساب، کشکول، اولين کتاب با نام کشکول از شيخ بوده و پس از او، اين نام براى کتب بسيارى انتخاب شد، ديوان اشعار عربى و فارسى و ... ^۲ .