مباني فقه الحديثي شيخ بهايي (با تکيه بر الحديقة الهلاليه)

فرهاد عباسي

چکيده

اين مقاله که با نگاه به کتاب الحديقة الهلاليه ـ شرح شيخ بهايي بر دعاي رويت هلال صحيفه سجاديه ـ نوشته شده، به دنبال بررسي مباني فقه الحديثي نويسنده است؛ چرا که ديدگاههاي عالِمي جامع، چون شيخ بهايي، مي‌تواند بسيار فايده‌مند باشد. در بخش اول، به روش شناسي شارح در شرح دعا پرداخته شده، موضوعاتي مانند ساختار شرح، پيش نيازها و مراحل فهم، تشکيل خانواده دعايي حديثي، بهره گيري از دستاوردهاي بشري و برخي موانع فهم حديث، در اين بخش بررسي شده‌اند. در بخش دوم، بهره‌گيري شيخ بهايي به صورت ويژه، از اطّلاعات نجومي مطرح شده است، و در بخش سوم: به برخي مباحث استطرادي که شرح محملي براي ذکر آنها توسط شارح بود، اشاره مي‌شود.

کليد واژه‌ها: شيخ بهايي، حديث، فقه الحديث، نقد المتن، هيأت، نجوم، قمر، هلال.

مقدمه

ارائه گزاره‌هاي تفسيري، از همان عصر صدور حديث، رواج داشته؛ چه آنگاه که خود معصوم( به دليلي روايتي را تبيين مي‌کردند، و چه هنگامي که در پاسخ به سؤالي، حديثي را توضيح مي‌دادند. پس از عصر صدور، عالمان و انديشمندان اسلامي، هيچگاه از مسأله فهم صحيح روايات که ميراث به جا مانده از پيامبر و أئمه و صحابه بودند، غافل نبوده‌اند. رفته رفته، اين نياز احساس شد که بايد کساني با دقت عميق در روايات، پي به مقصود اصلي آنها برده، و در عصر غيبت، آنها را بيان کنند. امّا اين امر، بدون توجه به قواعد معتبر فهم، امکان کج فهمي و انحراف و خطا را در پي داشت. براي پرهيز از اين خطر، تلاشهاي زيادي براي تدوين قواعد و مباني فهم صحيح ادله شرعي انجام پذيرفت، که امروز علم اصول فقه، حاصل قسمتي از اين تلاشهاست. البته به مروز زمان،