توسل به اهل بیت(ع) و شرک

پرسش :

آیا توسل به اهل بیت(ع) شرک نیست؟



پاسخ :

توسّل به اهل بیت(ع) مى تواند دو گونه باشد: این که آنان را موجودات مستقلى ندانیم؛ بلکه بندگان شایسته و مقرّب الهى بدانیم. در این صورت، واسطه قرار دادن آنان شرک نیست؛ بلکه در حقیقت، بندگى خداست، همچنان که جهاد و سایر کارهاى نیک، وسایلى براى قرب به خدا هستند. گونه دوم، این که آنان را موجودات مستقلى بینگاریم و در برابر قدرت حضرت حق، به قدرت دیگرى قائل شویم. چنین چیزى، شرک است؛ چون «لا مؤثّر فی الوجود إلّا اللّه ؛ در هستى، مؤثّرى جز خدا نیست». بنا بر این، قدرت و اختیار آنان در عرض قدرت الهى نیست؛ بلکه در طول آن و به اذن خداست.

پس اگر از اهل بیت(ع) بخواهیم از قدرت و مقام خویش نزد خدا استفاده کنند و حاجات ما را بر آورند و ما را به کمالات انسانى برسانند، شرک نیست؛ بلکه توحید محض است، چنان که قرآن در باره پیامبر(ص) تصریح مى کند:

(وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللهَ تَوَّابًا رَحِیمًا.[۱]

و اگر آنها هنگامى که به خود ستم کردند، نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پیامبر [نیز] براى ایشان طلب آمرزش مى کرد، حتماً خداوند را بسیار توبه پذیر و مهربان مى یافتند).

یا در آیه ۲۷ سوره یوسف، برادران از پدر مى خواهند که براى آمرزش گناهشان از خدا براى آنان آمرزش بطلبد و یعقوب نیز مى پذیرد، یا در آیه ۱۱۴ سوره توبه موضوع استغفار ابراهیم(ع) براى آزر را مطرح مى کند که مؤیّد و بیانگر تأثیر دعاى پیامبران در باره دیگران است.

در روایات نیز، چه از طریق شیعه و چه اهل سنّت، به دست مى آید که توسّل به معنایى که گفتیم، نه تنها ایرادی ندارد، بلکه مورد تأیید و تأکید قرار گرفته است. برای نمونه، حاکم نیشابوری از پیامبر(ص) روایت مى کند هنگامی که آدم(ع) دچار لغزش شد، به پیشگاه خدا چنین عرض کرد:

یا رَبِّ! أسألُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ لَمّا غَفَرتَ لی.

خدایا! به حقّ محمّد از تو تقاضا مى کنم که مرا ببخشى.[۲]

یا در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که امیر مؤمنان(ع) پس از نماز ظهر، این دعا را می خواند:

اللّٰهُمَّ إنّی أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِجودِکَ وکَرَمِکَ، وَ أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِمُحَمَّدٍ عَبدِکَ وَ رَسولِکَ، وَ أتَقَرَّبُ إلَیکَ بِمَلائِکَتِکَ المُقَرَّبینَ وَ أنبِیائِکَ المُرسَلینَ و بِکَ .[۳]

بار خدایا! من به [یارى ] جود و کَرَمت به تو تقرّب مى جویم و به [واسطه ] محمّد، بنده و فرستاده ات، به تو تقرّب مى جویم و با خودِ تو و فرشتگان مقرّبت و پیامبرانى که فرستاده اى، به تو تقرّب مى جویم.

بنا بر این، اوّلاً: منظور از توسّل، حاجت خواستن مستقیم از پیامبر(ص) و امامان(ع) نیست؛ بلکه مراد، توسّل به مقام آنان در پیشگاه الهى است و این در حقیقت، توجّه به خداست و شرک نیست؛ چون شرک، آن است که براى خدا شریکى در صفات و اعمال قائل شویم.

ثانیاً: بر فرض، کسی چیزی را مستقیماً از پیامبر(ص) یا امام درخواست کند؛ ولی آنان را در انجام خواسته خود، مستقل نداند؛ بلکه معتقد باشد که آنان با قدرتی که خداوند سبحان به آنها عطا کرده و به اذن او حاجت وی را برآورده می کنند. این هم شرک نیست، همان طور که عیسی(ع) می فرمود:

(إنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیئَةِ الطَّیرِ فَأَنْفُخُ فیهِ فَیکُونُ طَیراً بِإِذْنِ اللّهِ.[۴]

من از گِل براى شما [چیزى ] به شکل پرنده مى سازم، آن گاه در آن مى دمم. پس به اذن خدا پرنده اى مى شود).

ثالثاً: تفاوتی میان تقاضای دعا از پیامبر(ص) و سوگند دادن خداوند به مقام او نیست.

رابعاً: روایات توسّل به اهل بیت(ع)، افزون بر این که ریشه در قرآن و از جمله آیه توسّل دارند، در حدّ تواتر معنوی اند[۵]و از این رو، قابل خدشه منحرفان نیستند.


[۱]. نساء: آیه ۶۴.

[۲]. المستدرک علی الصحیحین: ج۲ ص۶۱۵. نیز، ر. ک: الأمالی، صدوق: ص۲۸۷. براى تفصیل بیشتر، ر. ک: تفسیر نمونه: ج۴ ص۳۶۷.

[۳]. دانش نامه امیر المؤمنین(ع): ج ۱۰ ص۲۶۰.

[۴]. آل عمران: آیه ۴۹.

[۵]. برای نمونه، ر. ک: کفایة الأثر: ص۱۷۰، الأمالی، صدوق: ص۴۶۲، بحار الأنوار: ج۲۴ ص۸۵، الأمالی، طوسی: ص۱۵۷ و ۱۷۲. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: توسّل به اهل بیت(ع)، سیّد مصطفی مناقب.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت