بُخل - صفحه 2

و امّا «شُحّ» ، به معناى بخل شديد و بازداشتن همراه با حرص ، تفسير شده است ، چنان كه ابن فارِس مى گويد :
الشين وَ الحاء ، الأَصلُ فيهِ المَنعُ ، ثُمَّ يَكونُ مَنعا مَعَ حِرصٍ . مِن ذلِكَ الشُّحُّ وَ هُوَ البُخلُ مَعَ حِرصٍ .۱
شين و حا (شحّ) : اصل در اين واژه ، بازداشتن است ، و بعدها در بازداشتن همراه با حرص ، به كار برده شده است . از همين روست كه شُحّ ، همان بخل آزمندانه است .
نيز راغب مى گويد :
الشُّحُّ : بُخلٌ مَعَ حِرصٍ ، وَ ذلِكَ فيما كانَ عادَةً .۲
شُحّ ، بخل همراه با حرص است ، و اين ، در جايى است كه عادت شده باشد .
ابن اثير نيز مى گويد :
الشُّحُّ : أشَدُّ البُخلِ ، وَ هُوَ أبلَغُ ؛ فِى المَنعِ مِنَ البُخلِ .۳
شُح ، بخل شديد است و در خوددارى [از بخشيدن] ، رساتر از بخل است .
شيخ طوسى ، اصل و حقيقت «بُخل» را دشوارى در بخشش مى داند . ۴
گفتنى است كه به دليل نزديك بودن معناى لغوى «بخل» و «شُح» ، و كاربرد مشابه آنها در قرآن و حديث ، مطالب مربوط به آنها در اين جا با هم مطرح مى گردند .

بخل و شُح ، در قرآن و حديث

واژه «بُخل» و مشتقّات آن ، در قرآن كريم ، دوازده بار و در هفت آيه ، ۵ به صورت

1.. معجم مقاييس اللغة : ج ۳ ص ۱۷۸ مادّه «بخل» .

2.. مفردات ألفاظ القرآن : ص ۴۴۶ مادّه «بخل» .

3.. النهاية : ج ۲ ص ۴۴۸ مادّه «بخل» .

4.. التبيان فى تفسير القرآن : ج ۳ ص ۱۹۶ ، مجمع البيان : ج ۳ ص ۷۳ .

5.. آل عمران : آيه ۱۸۰ ، نساء : آيه ۳۷ ، توبه : آيه ۷۶ ، محمّد : آيه ۳۷ و ۳۸ ، حديد : آيه ۲۴ ، ليل : آيه ۸ .

صفحه از 157