درجه بندی روزه داری

علماى اخلاق و سير و سلوك، روزه را از نظر نقشى كه در تكامل انسان دارد، به سه بخش تقسيم كرده اند:

یک. روزۀ عوام: اين درجه از روزه، با پرهيز از خوردنی ها و نوشیدنی ها صورت می پذيرد که آسان ترين و پايين ترين درجۀ آن است.[۱]

دو. روزۀ خواص: در اين نوع از روزه، روزه دار، تنها به پرهيز از خوردنی ها و نوشیدنی ها بسنده نمی كند؛ بلكه از همۀ حرام هاى الهى پرهيز می نمايد. از اين رو، دوری از خوردنی ها و نوشیدنی ها، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرام ها، شرط قبولى آن.

سه. روزۀ خواصّ خواص: اين نوع از روزه ـ که ویژۀ افراد اندکی است ـ با باز داشتن قلب و نگهدارى آن از هر چيزى به جز خدا كه اشغال كنندۀ دل است (چه حلال و چه حرام)، به دست می آيد. این روزه، روزۀ دل از انديشه هاى دنيوى و باز داشتن آن از غير خداوند است. شكستن اين مرتبه از روزه، با انديشه در بارۀ غير خدا و قيامت، و فكر دربارۀ دنيا تحقّق می يابد مگر دنيايى كه به خاطر دين خواسته شود؛ كه چنين دنيايى، توشۀ آخرت است و دنيا نيست. اين روزه، ویژۀ پيامبران، صدّيقان و مقرّبان است.

امير مؤمنان، امام على†، در اشاره به این سه درجه از روزه می فرماید: «روز ۀ دل، بهتر از روزۀ زبان است و روزۀ زبان، بهتر از روزۀ شكم».[۲]

هر يك از اين دو مرتبۀ اخير، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان، مراتب بسيارى دارد، علاوه بر اين كه خودِ روزه هم از زاويۀ انگيزه هاى روزه دار، گوناگون است. نقطۀ اوج اين مراتب، حال و هوای روزه دارى است كه انگيزۀ روزه دارى اش، نه بيم از كيفر است و نه شوق به ثواب؛ بلكه تنها به خاطر فرمان بُردارى از فرمان الهى، علاقه مندى به تقرّب به خداى سبحان و به دست آوردن خشنودی اوست.[۳]