تاريخ : شنبه 1395/3/8 تاریخ ایجاد:
کد خبر: 51326
خلأ بزرگ نبود تفسیر صلوات خاصه امام رضا(ع)

خلأ بزرگ نبود تفسیر صلوات خاصه امام رضا(ع)

برای مشهورترین و متداول ترین صلوات خاصه امام رضا(ع) هیچ تفسیر و تحلیلی وجود ندارد و این خلاء باید از سوی اندیشمندان پر شود.

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، صلوات خاصه امام رضا(ع) به حق یکی از معروف‌ترین و متداول‌ترین دعاهایی است که مردم ایران با آن آشنا بوده به آن متوسل می شوند. قرائت این صلوات محدود به زمان و مکان خاصی نیست و شیعیان حتی پس از نمازهای یومیه خود نیز با قرائت این دعای ویژه، امام رضا(ع) را یاد می‌کنند. دقتی کوتاه در معنی بلند این صلوات خاص، نشان دهنده این حقیقت است که قدر مسلم توجه عمیق‌تر به مفاهیم آن کمک قابل توجهی به امام شناسی و به ویژه تجربه یک زیارت در شأن و خور جایگاه امام رضا(ع) می‌کند. اما متأسفانه تفسیر و تحلیلی در خصوص این صلوات خاص و ویژه وجود ندارد.

سؤال‌هایی در این حوزه مطرح مانند؛ جایگاه این صلوات و ریشه نقلی و حدیثی آن، دلایل مطرح شدن این صفات و نحوه کمک گرفتن از مفاهیم این دعای ویژه برای شناخت بیشتر امام رضا(ع) و علی سروری مجد، استاد پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات و معاون پژوهشی بنیاد امام رضا(ع)، تحلیل و تفسیری کوتاه از این صلوات خاص را در اختیار ایکنا قرار داد.

سروری مجد معاون پژوهشی بنیاد امام رضا(ع) در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص سند نقلی صلوات خاصه امام رضا(ع) گفت: این صلوات را ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات صفحه ۳۰۹ از امام جواد(ع) نقل کرده است که ایشان توصیه فرموده اند که بر امام رضا(ع) اینگونه صلوات فرستاده شود.

وی ادامه داد: علامه مجلسی در بحار الانوار جلد ۹ صفحه ۵۰ از کامل الزیارات نقل می‌کند، شیخ حرعاملی هم در مستدرک الوسائل جلد ۱۰ صفحه ۴۱۰ از کامل الزیارت این صلوات را از ابن قولویه نقل کرده است.

سروری مجد با اشاره به اینکه ابن قولویه از محدثان بزرگ متوفی ۳۶۷ (قرن ۴) و استاد شیخ مفید است و شخصیت ممتازی در میان محدثان دارد، گفت: وی هیچ حدیث، زیارت یا صلواتی را بدون سند قطعی نقل نمی‌کند. قبل از اینکه این صلوات را ایشان نقل کنند، در فضائل زیات امام رضا(ع) چند حدیث نقل می‌کنند، در صفحه ۳۰۸ از امام کاظم(ع) نقل می‌کنند که هر کس که قبر فرزندم را زیارت کند، ۷۰ حج مقبول برای او نوشته می شود، فردی سؤال می کند که ۷۰ حج بسیار زیاد است، که حضرت می فرماید بلکه ۷۰ هزار حج مقبول و این حدیث شأن، عظمت و مقام امام رضا(ع) را نشان می دهد.

وی با اشاره به اینکه کسانی که معتقد به امامت امام رضا(ع) هستند شیعه ۱۲ امامی هستند، لذا اهمیت زیارت امام رضا(ع) در این است که فردی که ایشان را زیارت می‌کند به امامت همه ائمه(ع) معتقد است، اظهار کرد: اهمیت زیارت امام رضا(ع) در روایت های دیگری هم در همین کتاب از امام باقر(ع) نقل شده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه سخنان خود به تشریح مفهوم «صلوات» و اقسام آن پرداخت و اظهار کرد: صلوات سه نوع است. صلوات خداوند، فرشتگان و انسان‌ها. صلوات خداوند به معنای رحمت و فزونی نعمت است و صلوات فرشتگان به معنای دعا و استغفار و صلوات پیامبر و سایر انسان ها هم به معنی دعا و استغفار است. یعنی اگر پیامبر یا سایر مردم بر کسی صلوات و درود بفرستند به معنای دعا، استغفار و طلب رحمت فزون تر از پروردگار است.

وی ادامه داد: علامه طباطبایی در کتاب شریف المیزان در ذیل آیه ۴۲ سوره احزاب می فرمایند که صلوات به معنای انعطاف و گرایش است. یعنی رحمت از جانب پروردگار گرایش پیدا کند نسبت به آن بنده. اهل لغت نیز صلوات را به معنای دعا، تبریک، تمجید و ... گفته‌اند.

استاد پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات با اشاره به اینکه کلمه صلوات در سوره توبه آیه ۱۰۳ و سوره توبه آیه ۹۹ هم به معنای دعا آمده است، گفت: خداوند در آیه ۱۰۳ سوره توبه به پیامبر می فرماید که «صل علیهم» یعنی برای آنها دعا کن که دعای تو برای مومنان باعث آرامش می شود.این دعا از یک نظر ناظر بر نتیجه اخروی است. یعنی وقتی دعا می‌کنیم به دنبال ثواب و به دنبال دفع عقاب هستیم و از طرف دیگر وقتی دعا می‌کنیم بیانگر محبت ما و انس ما به کسی است که برایش دعا می کنیم.

صلوات خاصه، دعا، طلب رحمت، طلب ثواب، طلب دفع عقاب و ... است

وی تصریح کرد: صلوات خاصه هم دعا است، هم طلب رحمت پروردگار، هم طلب ثواب اخروی و هم طلب دفع عقاب اخروی است از سوی دیگر بیانگر انس، محبت و گرایش ما به کسی است که برای او دعا می کنیم. پس اگر ما صلوات خاصه را بیان می کنیم در واقع یک نوع دعا است همراه با محبت و انس. البته در کنار قرائت این دعا باید معرفت هم وجود داشته باشد یعنی صلواتی توام با معرفت و شناخت.

سروری مجد با تأکید بر اینکه صلوات های مختلفی در کتب ادعیه برای ائمه(ع) ذکر شده است اما این صلوات فقط مختص امام رضا(ع) با همین عبارات مشهور و معروف بیان شده، گفت: ساختار این صلوات جنبه دعا دارد و دعا از یک جهت ارتباط با معبود است و از یک جهت هم گرایش به دعا شونده دارد یعنی انس و محبت و علاقه و گرایشی که ما به امام رضا (ع) داریم.

رضا(ع) بالاتر از رضا و مرتضی است

وی ادامه داد: در ابتدای این صلوات ما اشاره می کنیم به حسب و نصب امام رضا(ع) و می خوانیم: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا» الرضا یعنی دعایمان را اختصاص می دهیم به حضرت علی فرزند امام موسی ملقب به رضا و سپس اوصاف حضرت را بیان می کنیم: اولین صفت مرتضی است. تفاوت رضا و مرتضی در این است که مرتضی از نظر معنایی گسترده تر از رضا است به جهت اینکه خشنودی فزون تر را نسبت به خداوند، قضا و قدر الهی و نسبت به نعمت هایی که خداوند به ما داده است، ابراز می کند.

معاون پژوهشی بنیاد امام رضا(ع) تصریح کرد: امام رضا (ع) علاوه بر رضا بودن، مرتضی هستند به نعمت های خداوند و صفت بعدی عنوان امام است. امام کسی است که منصوب خداوند است یعنی منصوب مردم نیست. صفت بعدی التقی است، یعنی کسی که پرهیزکار است و نه تنها در انجام گناه بلکه حتی در فکر گناه و در دایره عصمت قرار دارد. تقوای امامان مانند تقوای بشر معمولی نیست و حتی انسان های بسیار با تقوا و با درجه عرفان بالا هم به پای ائمه(ع) در تقوا نمی رسند. یعنی امام رضا(ع) تقوایی در دایره عصمت دارند.

وی ادامه داد: النقی، به معنی پاکیزه و مطهر است همان صفتی که در آیه ۳۳ سوره احزاب «لیطهرکم تطهیرا» در مورد اهل بیت به کار برده شده است.

سروری مجد، در ادامه تفسیر صلوات خاصه امام رضا(ع) گفت: معنی «وَ حُجَّتِكَ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَى» یعنی شخصیت ممتازی که بر همه زمینیان رجحان دارد هم افرادی که زنده هستند و هم افرادی که از دنیا رفته اند. حجت یعنی اینکه به ایشان احتجاج می شود و تمام رفتارهای ایشان قابل استناد است و هرچه که ایشان می گوید، انجام می دهند یا تقریر و تأیید می کنند، (دیگران انجام می دهند و ایشان اعتراض نمی کنند» قابل استناد و ملاک عمل دیگران است.

وی ادامه داد: «الصدیق» یعنی بسیار بسیار راستگو در گفتار، نیت و رفتار. «الشهید» به معنای گواه و شاهد است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه تفسیر کوتاه صلوات خاصه امام رضا(ع) گفت: پس از بیان اوصاف امام رضا(ع) ویژگی صلواتی که فرستاده شده مطرح و عنوان می شود که این صلوات صلوات و درودی بسیار بسیار فراوان، «زَاكِيَةً» پاک و با طهارت، «مُتَوَاصِلَةً» یعنی متصل و ادامه دار، «مُتَوَاتِرَةً» یعنی فراوان «مُتَرَادِفَةً » یعنی پشت سر هم، «كَأَفْضَلِ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ‏ » این صلوات برترین درودی است که به امام رضا (ع) فرستاده می شود به جهت امتیازی که ایشان بر سایر مخلوقات(سایر انسان های غیر معصوم) دارند.

سروری مجد مطالب مطرح شده را گزارش بسیار خلاصه ای دانست که از این صلوات مطرح شد و افزود: فرستادن این صلوات آثار تربیتی مختلفی دارد. حال که صلوات می فرستیم چه در زیارت حضرت و چه در هر جای دیگری، می خواهیم یک الگوی تربیتی از رفتار، منش، اخلاق و معرفت ایشان بگیریم.

وی تصریح کرد: البته خود دعا آثار تربیتی دارد. اول اینکه خداوند را به عنوان قدرت مطلق جهان قبول داریم و می دانیم که دعای ما مستجاب می شود و از سوی دیگر می خواهیم حالا که دعا می کنیم رنگ و بویی هم از این دعا خودمان بگیریم.

استاد پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات در پایان با اشاره به اینکه در خصوص این صلوات خاص تفسیر و تحلیل در خوری صورت نگرفته است، گفت: آشنا کردن مردم با مفهوم این صلوات به شکلی که مفهوم این صلوات از بیان زبانی به عمق وجودی مردم نفوذ و به الگوپذیری مردم از صاحب این صلوات کمک کند، صورت نگرفته است و باید در این خصوص اقداماتی از سوی اندیشمندان صورت گیرد.

خبرگزاری فارس :
خبرگزاری ایکنا :
خبرگزاری ایرنا :