بررسی حدیثی در مورد امام حسین(ع)

این متن به عنوان حکایت در کتاب جوامع الحكايات و لوامع الروايات سدید الدین محمد عوفی ( ج ۱، ص۲۶) آمده که از نویسندگان قرن هفتم است؛« حكايت طعام خوردن حضرت سيد الشهداء امام حسين عليه السلام با كودكان كوى: آورده اند كه روزى ...»

در جستجوی های مختلف روشن شد که معاصر او خوارزمی (م۵۶۸ ق ) نیز این حکایت را با تعبیر «روی» (روایت شده است) و بدون سند در کتاب مقتل الحسین خوارزمی آورده است ؛

و روي: أنّ الحسين بن عليّ عليهما السّلام حجّ خمسا و عشرين حجة ماشيا، و كان يجالس المساكين، و يقرأ: «إن اللّه لا يحبّ المتكبرين» و مرّ على صبيان معهم كسرة، فسألوه أن يأكل معهم فأكل، ثمّ حملهم إلى منزله فأطعمهم و كساهم، و قال: «إنهم أسخى مني، لأنهم بذلوا جميع ما قدروا عليه، و أنا بذلت بعض ما أقدر عليه. (مقتل الحسين(ع)، الخوارزمي ،ج ۱،ص:۲۲۴ ح ۳۱ ).

محقق سبزواری (۱۰۹۰  ق ) از علمای عصر صفوی نیز در کتاب روضة الأنوار عباسي ( ص۳۹۶) که به زبان فارسی است این ماجرا را , عینا از متن جوامع الحکایات  عوفی آورده است .

در جستجوی نرم افزاری متون عربی این نقل به متنی متفاوت از این ماجرا در الطبقات الکبری ابن سعد (م: ۲۳۰ ق ) از شرح حال نویسان سنی قرن سوم  دست یافتیم که با سند کامل چنین آورده است؛

الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) عن أبي بكر بن محمّد بن عمرو بن  حزم: مَرَّ الحُسَينُ عليه السلام بِمَساكينَ يَأكُلونَ فِي الصُّفَّةِ ، فَقالوا: الغَداءَ، فَنَزَلَ وقالَ: إنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ المُتَكَبِّرينَ، فَتَغَدّى، ثُمَّ قالَ لَهُم: قَد أجَبتُكُم فَأَجيبوني، قالوا: نَعَم. فَمَضى بِهِم إلى مَنزِلِهِ، فَقالَ لِلرَّبابِ: أخرِجي ما كُنتِ تَدَّخِرينَ. (الطبقات الكبرى ؛الطبقة الخامسة من الصحابة: ج ۱ ص ۴۱۱ الرقم ۳۸۷، تاريخ دمشق: ج ۱۴ ص ۱۸۱)

ترجمه

حسين عليه السلام بر بينوايانى گذشت كه در صُفّه، غذا مى خوردند. آنان گفتند: بفرما غذا! حسين عليه السلام فرود آمد و گفت: «خداوند، متكبّران را دوست ندارد» و با آنان، غذا خورد. سپس به آنها فرمود: «من، دعوت شما را اجابت كردم. شما هم [دعوت ] مرا اجابت كنيد». آنان پذيرفتند. با آنان به خانه اش رفت و به رَباب فرمود: «آنچه اندوخته اى، بياور»

علاوه بر ابن سعد در الطبقات , ابن ابی الدنیا(م۲۸۱هـ) در التواضع و الخمول (با سند کامل و غیر از سند طبقات) , عیاشی (م۳۲۰ ق ) در تفسیرش و زمخشری  (م ۵۳۸)در ربیع الابرار و ابن عساکر (۵۷۱ ق ) در تاریخ دمشق , ابن شهر آشوب  (م ۵۸۸ق ) در المناقب و همگی با تفاوت هایی در الفاظ این ماجرا را به مانند ابن سعد نقل کرده اند.

چنان که پیداست در این نقل به جای کودکان مساکین آمده است و نکته قابل توجه در مقایسه این دو نوع نقل, تحریف موجود در نقل مربوط به مقتل خوارزمی و جوامع الحكايات عوفی است زیرا در متن الطبقات که به سده سوم تعلق دارد و قدمت و اتقان بیشتری دارد امام بعد از بردن مساکین به خانه , به همسرش می فرماید : « آنچه اندوخته (از خوراکی ها ) داری برای میهمان ها بیاور» در حالی که در نقل جوامع الحکایات  از قول امام نقل شده « آنچه داشتيم پيش نياورديم» که خلاف رویه کریمان است . نقل خوارزمی و جوامع الحکایت  با افزودن بخش آخر که در منابع دیگر نیست خواسته اند افزون بر تواضع , منقبت دیگری را برای امام یعنی انصاف را بیان کنند در حالی که با این کار ایشان را از زبان خودشان مذمت کرده اند و این گونه موارد در اصطلاح ادبی ذم در قالب مدح نامیده می شود و فرد با زیرکی مذمت را در لفافه مدح بیان می کند .

بدین ترتیب در داوری بین این دو دسته متون , منابع قدیمی تر به عنوان اصل و مبنا قرار می گیرند بنا بر این می توان گفت متن موجود در مقتل خوارزمی و جوامع الحکایات عوفی, تحریف شده متون موجود در منابع قدیمی مثل الطبقات الکبری , تفسیر عیاشی و تاریخ دمشق هستند.