392 - بی‌نیازی خوب (کفاف)

و أَغنِني و أَوسِع عَلَيَّ في رِزقِكَ، و لا تَفتِنّي بالبَطِرِ.[۱]

خدايا! مرا بى‌نياز كن و روزى‌ات را بر من گشايش ده و با طغیان مرا آزمایش مکن.
در ادامه توضیح طلب استغنا و بی‌نیازی این نکته را بیان می‌کنیم که در روایات به سه نوع بی‌نیازی اشاره شده است: بی‌نیازی خوب، بی‌نیازی خوب‌تر و بی‌نیازی بد. قطعاً در عبارت «أغننی» بی‌نیازی بد مراد نیست.
بی‌نیازی خوب آن است که انسان از نظر امکانات زندگی به گونه‌ای برخوردار باشد که به دیگران محتاج نباشد. در روایات از این نوع بی‌نیازی به «کفاف» تعبیر شده است.
در دعایی از پیامبر اکرم ص که در برخی منابع از امام صادق ع هم نقل شده است، آمده است:
اللَّهُمَّ ارزُق مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ و مَن أحَبَّ مُحَمَّداً وآلَ مُحَمَّدٍ العَفافَ‌ وَ الكَفافَ...[۲]
خدايا! به محمّد و خاندانش و به هر كه محمّد و خاندانش را دوست دارد، پاكدامنى و روزى كافى عطا فرما. یعنی به اندازه‌ای روزی ده که بتوانند زندگی‌ روزمرّه خود را اداره کنند.
یا در دعای دیگری از امام زین العابدین ع چنین وارد شده است:
نَعوذُ بِكَ... مِن فِقدانِ‌ الكَفافِ‌... ومِنَ الفَقرِ إلَى الأَكفاءِ، ومِن مَعيشَةٍ في شِدَّةٍ.[۳]
به تو پناه مى‌جوييم از نبود اندازه کافی برای زندگی و از نیازمند شدن به همگنان خود و از زندگانىِ سخت.
اگر انسان به اندازه کفاف و تأمین زندگی‌اش نداشته باشد، ضرری دارد که در دعای دیگری از همان حضرت بیان شده است ـ این دعاها فقط بُعد معنوی ندارند، بلکه درس خوب زندگی کردن را هم آموزش می‌دهند ـ حضرت در دعایی به نام «مناجات صغری» می‌فرمایند:
ولا تَجعَل وُجوهَنا مَبذولَةً لِأَحَدٍ مِنَ العالَمينَ، فَإِنَّهُ مَن حَمَلَ فَضلَ غَيرِهِ مِنَ الآدَمِيّينَ خَضَعَ لَهُ، فَلَم يَنهَهُ عَن باطِلٍ، ولَم يُبغِضهُ عَلى‌ مَعصِيَةٍ، بَلِ اجعَل أرزاقَنا مِن‌ عِندِكَ‌ دارَّةً، وأَعمالَنا مَبرورَةً، وأَعِذنا مِنَ المَيلِ إلى‌ أهلِ الدُّنيا، وَالتَّصَنُّعِ لَهُم بِشَي‌ءٍ مِنَ الأَشياءِ.[۴]
[خدایا] آبروی ما را نزد هیچ کس هزینه نکن [کاری کن از کسی درخواستی نکنیم] زیرا کسی که منّت بخشش کسی از انسان‌ها بر دوشش باشد، برای او خاضع می‌شود، آنگاه دیگر او را از کار اشتباه نهی نمی‌کند و در برابر معصیت او ناراحت نمی‌شود؛ بلکه روزی ما را از نزد خودت عنایت کن و اعمال ما را بپذیر و ما را از اینکه به اهل دنیا میل پیدا کنیم، و از اینکه برای آنها با عملی از اعمال بخواهیم ظاهرسازی کنیم، پناه ده.
طبق این دعا، ضررِ نداشتن به اندازه کفاف این است که ممکن است انسان به خاطر نیاز زندگی پیش کسی گردن کج کند و در برابر اهل دنیا خاضع شود و همین باعث شود که او را از منکر نهی نکند. این خطر بزرگی است که برای ما طلبه‌ها که وظیفه ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر را به عهده داریم، بیشتر احساس می‌شود.


[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]. الكافي، شیخ کلینی، ج ۲، ص ۱۴۰، ح ۳.
[۳]. الصحيفة السجّادية: الدعاء ۸.
[۴]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۹۴، ص ۱۲۴، ح ۱۹.