وَ اسْتَصْلِحْ بِقُدْرَتِكَ مَا فَسَدَ مِنِّي[۱]
در تبیین این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق، که از خداوند منان درخواست میکنیم که با قدرت و توانایی خودت آنچه از من فاسد شده را اصلاح کن، چهار سوال مطرح کردیم که به سه سوال پاسخ داده شد، اکنون به سوال و نکته چهارم اشاره میکنیم.
نکته چهارم: کافی نبودن دعا برای اصلاح
قطعاً دعا در پیشگیری و اصلاح همه مفاسد فردی، خانوادگی، سیاسی و اجتماعی مؤثر و لازم است. اما به تنهایی کافی نیست. در کنار دعا تلاش، کوشش و جدیت فرد در مسیر خودسازی و اصلاح نفس نیز لازم است. از امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل شده است:
لَا تَتْرُكِ الِاجْتِهَادَ فِي إِصْلَاحِ نَفْسِكَ فَإِنَّهُ لَا يُعِينُكَ عَلَيْهَا إِلَّا الْجِد.[۲]
تلاشت را براى خودسازى رها مكن؛ چرا كه جز جدّيت، تو را يارى نمىرساند.
بنا بر این، اولین چیزی که برای اصلاح مفاسد ضروری است اجتهاد و تلاش است؛ لذا دعای تنها در تهذیب و تعالی نفس مؤثر نیست؛ بلکه دعا باید در کنار کوشش و تلاش باشد.
افزون بر آن مجاهده و مبارزه با هوای نفس هم در کنار دعا به اصلاح نفس کمک میکند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام میفرماید:
صَلَاحُ النَّفْسِ مُجَاهَدَةُ الْهَوَى[۳]
خودسازى، مبارزه با خواستههاى نفس است.
این که امیر المؤمنین علیه السلام از رنگ و بوی غذای خوشمزهای تعریف میکنند اما با این که حلال بود از آن تناول نمیکردند و فرمودند: میترسم به آن عادت کنم، از همین باب یعنی مخالفت با نفس است.
اگر انسان جلوی نفس خود را در افراط حلالخوری نگیرد، نمیتواند جلوی حرامخوری را بگیرد. اگر شخصی در مباحات دچار اسراف و یلگی شد، جلوی نفس خود را در مقابل هواهای نفسانی نمیتواند بگیرد.
سومین امر مفید برای خودسازی، قناعت است. این موارد در واقع مصادیق مجاهده به حساب میآیند.
اگر کسی در زندگی قانع نباشد، نمیتواند خودسازی کند. عبور از مرز قناعت یعنی افتادن به وادی جاه و مقام طلبی، رفاه طلبی، برتری طلبی و... و در چنین وادیای خودسازی و اصلاح ممکن نخواهد بود. باز از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود:
أَعْوَنُ شَيْءٍ عَلَى صَلَاحِ النَّفْسِ الْقَنَاعَة[۴]
کمککنندهترین عامل در راه خودسازی قناعت است.
انسانهایی که در زندگی قانع هستند، میتوانند خودسازی کنند؛ اما انسان حریص هیچ گاه نمیتواند به اصلاح خویش بپردازد. البته قانع بودن فقط به پول نیست، پست و مقام، مسائل خانه، زندگی، ماشین و... ؛ همه را شامل میشود.
خدا به همه ما توفیق عمل به این توصیهها را عنایت کند ان شاء الله.
[۱]. الصحيفه السجاديه، ص۹۳، الدعاء۲۰.
[۲]. عيون الحكم و المواعظ( لليثي)، ص ۵۲۶.
[۳]. غرر الحكم و درر الكلم، آمدی، ص: ۴۱۶.
[۴]. عيون الحكم و المواعظ( لليثي)، ص ۱۱۲.