وَ أرْكانَ الْبِلادِ .
و اركان سرزمين ها ...
توضيح واژه ها
أركان : جمع «رُكن» ، به معناى جزء مهم هر چيزى ، ستون ، تكيه گاه .[۱]
البِلاد : جمع «بَلَد» ، به معناى شهر ، آبادى ، سرزمين ، قطعه زمينى كه به تملّك كسى در آمده باشد ، آباد يا غير آباد . گاهى نيز به معناى كشور است .[۲]
شرح
عنصر مهمّى كه نبودِ آن ، سبب نابودى شى ء مى گردد ، «رُكن» ناميده مى شود . اعضاى رئيسيه انسان ، مانند قلب و سر ، از اركان بدن انسان هستند ، زيرا زندگى آدمى ، وابسته به قلب و سر اوست . پس وجود هر چيزى ، به وجود رُكن آن شى ء ، وابسته است و از سويى ، رُكن ، سبب تقويت اجزاى مهم مى گردد . تپش قلب ، پشتوانه حركت دست ، پا و ديگر اعضاى مهم بدن است .
اسباب آرامش و پايدارى زمين
در تفسير جمله «أركان البلاد» ، گروهى اهل بيت عليهم السلام را رُكن معنوى زمين ، معرّفى مى نمايند و وجود آنان را سبب تقويت ابعاد معنوى جهان مى دانند ؛ امّا همان طور كه علّامه مجلسى آورده ، به نظر مى رسد كه اركان معنوى ، در قسمت هاى پيشين زيارت ، شناسانده شده اند[۳]و در اين عبارت ، امامان عليهم السلام به عنوان اركان مادّى سرزمين ها معرّفى شده اند . به ديگر سخن ، اهل بيت عليهم السلام ، اركان زمين هستند ؛ زيرا پايدارى و ماندگارى گيتى ، به وجود آنان ، وابسته است و همه موجودات جهان با نيروى آل اللّه ، تقويت مى شوند .
امام باقر عليه السلام ، امامان را با عبارت «أركان الأرض» ، توصيف مى نمايد و مى فرمايد :
جَعَلَهُمُ اللّهُ عز و جل أركانَ الأرضِ أن تَمِيدَ بِأهلِها وَ عَمَدَ الإسلامِ وَ رابِطَةً عَلى سَبِيلِ هُداه .[۴]خداى عز و جل ، ايشان (امامان) را اركان زمين قرار داد تا زمين ، اهل خود را نلرزانَد ، و ايشان را ستون هاى اسلام و پاسداران راه هدايت خويش ، قرار داد .
اين اركان ، سبب پايدارى كره خاكى مى شوند و وجود عنصرى امام ، نگاهبان زمين است و اگر زمين از حجّت خدا تهى گردد ، هر آينه ، نظم و پيوستگى خود را از دست خواهد داد . امام باقر عليه السلام ، وجود امام در زمين را پيوسته ضرور مى داند و مى فرمايد :
لَو أنَّ الإمامَ رُفِعَ مِنَ الأرضِ ساعَةً لَماجَت بِأهلِها كَما يَمُوجُ البَحْرُ بِأهلِهِ .[۵]اگر براى لحظه اى وجود امام از زمين برداشته شود ، زمين ، ساكنان خود را چنان در هم و پريشان مى كند كه دريا ، ساكنانش را .
بنا بر آموزه هاى مكتب اهل بيت عليهم السلام ، اگر زمينْ لحظه اى بدون امام باشد ، در هم فرو مى ريزد .[۶]
از بركات مادّى وجود امام ، جريان زندگى در كره زمين است و در اين جا ، فلسفه زنده بودن امام غايب ، روشن مى گردد ؛ زيرا اگر حجّت منتظَر در زمان ظهور به دنيا مى آمد ، زمينيان از بركات مادّى حجّت خدا ، محروم مى شدند . بنا بر اين ، دعا براى امام زمان ـ أرواحنا فداه ـ ، كمترين وظيفه كسى است كه بركات مادّى و معنوى اهل بيت عليهم السلام را مى شناسد .[۷]
[۱]«رُكن الشَّى ء : جانبه الأقوى ، و الرُّكن : النّاحية القويّة و ما تقوّى به من مُلكٍ و جُندٍ و غيره» (لسان العرب ، ج ۱۳ ، ص ۱۸۵) .
[۲]«البلد : كلّ موضع أو قطعة مستحيزة ، عامرة كانت أو غير عامرة» (لسان العرب ، ج ۳ ، ص ۹۴) .
[۳]ر . ك : ص ۱۰۷ : «وقادة الاُمم» و ص ۱۱۷ : «و عناصر الأبرار و دعائم الأخيار» .
[۴]الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۹۸ ، ح ۳ .
[۵]همان ، ص ۱۷۹ ، ح ۱۲ .
[۶]ر . ك : الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۷۹ ، ح ۱۰ و ۱۱ و ۱۳ .
[۷]مقام معظّم رهبرى مى فرمودند كه برنامه ايشان پيش از ساعات آخر روز جمعه ، خواندن «زيارت آل ياسين» است و به نگارنده هم سفارش كردند كه در عصر «روز عرفه» ، در عرفات ، «زيارت آل ياسين» را بخوانيم كه به توفيق الهى ، هر سال پيش از دعاى عرفه ، در بعثه ، اين زيارت ، خوانده مى شود .