369 - معیارهای حُسن عمل: تداوم

وَ انْتَهِ... بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[۱]

صحبت در تبیین این فراز نوارنی از دعای مکارم الاخلاق بود. تا کنون، چهار معیار از معیارهایی که موجب ارتقای کیفی عمل می­شود، بیان شد. پنجمین معیار ارتقای کیفی عمل نیک، تداوم آن است. روایات فراوانی داریم که تأکید می‌کنند اگر عمل نیکی را شروع کردید، آن را ادامه دهید. پس مهم­تر از انجام یک عمل نیک، تداوم آن است.
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم در روایتی می‌فرماید:
أفضَلُ العَمَلِ أدوَمُهُ و إن قَلَّ.[۲]
برترين عمل، با دوام‏ترينِ آنهاست، هر چند اندك باشد.
سیره اهل بیت چنین بوده که هرگاه عمل نیکی را آغاز می­کردند، هرچند اندک هم بود، آن را ادامه می­دادند. از امام باقر علیه السلام نقل شده که بارها می­فرمود:
إنّي احِبُّ أن أدُومَ عَلَى العَمَلِ إذا عَوَّدْتُهُ نَفسي، و إن فاتَني مِنَ اللَّيل قَضَيتُه مِنَ النَّهارِ، و إن فاتَني مِنَ النَّهارِ قَضَيتُه بِاللَّيلِ، و إنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّهِ ما دِيمَ عَلَيها.[۳]
هر گاه به كارى [عبادى‏] عادت كنم دوست دارم بر آن مداومت ورزم. اگر از عبادت شبانه چيزى از من فوت شود، روز قضايش را به جا مى‏آورم و اگر روزْ چيزى را از دست دهم، شب قضاى آن را به جا مى‏آورم. محبوبترين كارها در پيشگاه خداوند كارى است كه با مداومت همراه باشد.
در روایت دیگری وارد شده که حداقل زمانی که انسان عمل نیکی را انجام می­دهد، یک سال است:
الإمامُ الصّادقُ ع: مَن عَمِلَ عَمَلًا مِن أعمالِ الخَيرِ فَلْيَدُمْ عَلَيهِ سَنَةً، و لا يَقطَعْهُ دُونَها.[۴]
هر كس عمل نيكى را شروع كند، تا يک سال آن را ادامه دهد و كمتر از يك سال قطعش نكند.
حکمت این تداوم عمل حداقل در طول یک سال این است که پس از تکرار عمل در این مدت، به تدریج انجامش برای انسان ملکه می­شود و در نتیجه حالت راسخه­ای در نفس پیدا خواهد شد که می­تواند آن را همراه خود به عالم قبر و قیامت ببرد.
عمل نیکی که برای انسان به صورت ملکه در نیاید، اثر چندانی نخواهد داشت زیرا همراه انسان به عالم دیگر منتقل نمی­شود، ولی اگر تداوم پیدا کرد، ضمیمه روح انسان می­شود و تا قیامت از آن جدا نخواهد شد. در روایتی از امیر مؤمنان علیه السلام چنین نقل شده است:
عَوِّد نَفسَكَ فِعلَ المَكارِمِ و تَحَمُّلَ أعباءِ المَغارِمِ؛ تَشرُف نَفسُكَ، و تُعمَر آخِرَتُكَ، و يَكثُر حامِدوكَ.[۵]
خود را به انجام دادن خصلت‏هاى والاى انسانى و به دوش كشيدن بار غرامت‏ها و بدهى‏هاى ديگران [بر طرف کردن مشکلاتشان] عادت بده تا جانت شريف گردد و آخرتت آباد شود و ستايندگانت فراوان شوند.


[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲‌، الدعاء۲۰.
[۲]. تنبيه الخواطر، ابو الحسین ورّام، ج ۱، ص ۶۳.
[۳]. الاصول الستّة عشر، عدة من الرواة، ص ۷۳.
[۴]. دعائم الإسلام، نعمان بن محمد المغربی، ج ۱، ص ۲۱۴.
[۵]. عيون الحكم والمواعظ، لیثی واسطی، ص ۳۴۱ ح ۵۸۱۷.