وَ انْتَهِ... بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[۱]
و عمل من را به بهترین اعمال برسان.
در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق به چند نکته اشاره میشود:
نکته اول اینکه این جمله اشاره به چند آیه از آیات مبارکه قرآن دارد. آیاتی که در آن مردم را به انجام «أحسن الأعمال» دعوت کرده است. یکی از این آیات، آیه دوم از سوره مبارکه مُلک است که میفرماید:
﴿الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾[۲]
آنكه مرگ و حيات را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدام يك از شما بهتر عمل مىكنيد.
بر اساس این آیه، فلسفه مرگ و زندگی این است که جامعه انسانی آزمایش شود تا مشخص شود چه کسی بهترین کار را انجام میدهد.
آیه دیگر، آیه هفتم از سوره مبارکه کهف است که میفرماید:
﴿إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾[۳]
ما آنچه را روى زمين است زينت آن قرار داديم، تا آنها را بيازماييم كه كدامينشان بهتر عمل مىكنند.
در این آیه نیز اشاره شده است که حکمت آفرینش امکانات مادی که در اختیار انسان قرار دارد، این است که مشخص شود چه کسی بهترین کار را انجام میدهد.
آیه سوم، آیه هفتم از سوره مبارکه هود است که میفرماید:
﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾[۴]
او كسى است كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد؛ و عرش او، بر آب قرار داشت؛ [بخاطر اين آفريد] تا شما را بيازمايد كه كداميك عملتان بهتر است.
پس نه تنها موت و حیات و نه تنها آنچه بر روی زمین است، بلکه آسمانها و زمین و در یک کلام، فلسفه آفرینش جهان هستی این است که مشخص شود چه کسی بهترین کار را انجام میدهد. در واقع جهان آفرینش، آزمایشگاه بزرگی است برای تشخیص پیشگامان صعود به قلّه «أحسن الأعمال». رسیدن به این قلّه مسئله بسیار مهمی است که در این فراز نورانی در کنار درخواست رسیدن نیت، به بهترین نیتها، آن را از خدا میخواهیم.
نکته دوم در تبیین این فراز، این است که همان طور که حسن نیت مراتبی داشت، حسن عمل هم دارای مراتب و درجاتی است.
نکته سوم هم این است که چه چیزی مراتب حسن عمل را تعیین میکند؟ معیار شناخت «أحسن الأعمال» چیست؟ در روایتی آمده است که امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ﴿لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾ که در دو سوره کهف و هود تکرار شده بود، میفرماید:
لَيسَ يَعني أكثَرَكُم عَمَلًا، و لكِنْ أصوَبَكُم عَمَلًا، و إنَّما الإصابَةُ خَشيَةُ اللّهِ تعالى و النِّيَّةُ الصّادِقَةُ الحَسَنةُ.[۵]
مقصود اين نيست كه كدام يک بيشتر عمل مىكنيد، بلكه مقصود اين است كه كدامتان درستتر عمل مىكنيد و درستى عمل همان ترس از خداست و داشتن نيّت صادق و خوب.
پس خوبی عمل به کمّیت و حجم آن نیست تا کسی که مثلاً بیشتر نماز میخواند یا بیشتر روزه میگیرد، «أحسن الأعمال» باشد؛ بلکه معیار در تشخیص حسن کار، درستی و کیفیت آن است و کاری درست است و از کیفیت بهتری برخوردار است که ناشی از خشیت الهی و همراه با نیت راست و نیکو باشد.
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲، الدعاء۲۰.
[۵]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۷۰، ص ۲۵۰، ح ۲۶.