ارتباط با اهل كتاب و شیوه برخورد با آنان از دیدگاه قرآن و حدیث

(6)
ارتباط با اهل كتاب و شیوه برخورد با آنان از دیدگاه قرآن و حدیث

قاسمى، منصور

دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى مشهد
استاد راهنما: حجّتى، سید محمّدباقر
استاد مشاور: مهدى‏زاده، على
1380
300

كوشش نگارنده در این پایان‏نامه بر این بوده كه با استفاده از آیات قرآن و روایات معصومان‏علیهم السلام و احیاناً اقوال و فتاواى علما، به سؤالاتى از این قبیل پاسخ دهد كه: آیا اسلام، ناسخ ادیان پیشین است و هرگونه رابطه با پیروان ادیان گذشته را رد كرده و بناى جنگ با آنان را دارد؟ یا ادیان پیشین را تأیید كرده و روابط مسلمانان با پیروان آنان را مجاز مى‏داند؟ و اگر به مسلمانان اجازه مى‏دهد كه با پیروان سایر ادیان الهى، رابطه دوستى برقرار نماید، حدود و ضوابط این روابط ، برچه مبنا و تا چه حدّ است؟ سپس، حدود روابط مسلمانان با پیروان ادیان دیگر و به تعبیر عام‏ترى «كفّار» را بیان كرده و ضوابط آن را مشخّص كرده است.
این پایان‏نامه، در یك مقدّمه و شش بخش كه داراى فصل‏هایى است تألیف شده است.
در فصل اوّل بخش اول، تعریف «اهل كتاب» و بررسى واژه «اهل» در لغت و اصطلاحات ادبى مورد بررسى قرار گرفته و طبق تعریفات متداول، اهل كتاب را گروهى از پیروان انبیا كه به كتاب آسمانى آن پیامبر، ایمان و اعتقاد داشته باشند، معرّفى كرده است.
فصل دوم، درباره اهل كتاب در قرآن است كه به تفحّص نگارنده، این واژه 32 بار در قرآن به كار رفته، گرچه در مصادیق آنها بین مفسّران، اختلاف است.
فصل سوم به معرّفى اجمالى اهل كتاب پرداخته و ضمن معرّفى آنان، كتب، مراسم مذهبى، برخى انحرافات، مراسم ازدواج، و گروه‏ها و فرقه‏هاى هر مذهب، شرح داده شده است.
بخش دوم در زمینه روابط اجتماعى اهل كتاب است. نگارنده، در این فصل به مسئله ازدواج با اهل كتاب و مشروعیت و عدم مشروعیت آن پرداخته و ضمن استناد به آیات قرآن و ذكر احادیث موافق و مخالف، اقوال فقهى مسئله را نیز بیان كرده و ضمن بیان ادلّه طرفین، یك جمع‏بندى كلّى بین این اقوال نموده است.
در بخش سوم، درباره مسئله طهارت و نجاست اهل كتاب، بحث شده است این بخش، از مفصّل‏ترین بخش‏هاى پایان‏نامه بوده، داراى پنج فصل است.
در فصل اوّل، تعریف طهارت و نجاست از نظر لغت و اصطلاح، بیان شده است.
فصل دوم، درباره طهارت و نجاست در قرآن و حدیث و حدود هر یك در این دو دسته از ادلّه است.
فصل سوم در این مورد است كه: آیا مشركان و كفّار، نجس‏اند یا نه؟ نگارنده، ضمن تعریف مشرك و كافر و ذكر اختلاف میان علماى مسلمان در این باب، بیشتر همّ خود را در نقض و ابرام مسئله در میان آیات و روایات، مصرف داشته و اقوال در این باب را در فصل چهارم با عنوان «طهارت و نجاست اهل كتاب از نظر علما» آورده و نظر مشهور و غیر مشهور بین فقهاى را متقدّم و متأخّر را بیان كرده است و متذكّر شده كه این اختلاف فتوا از چه چیزهایى ناشى مى‏شود.
فصل پنجم، درباره استعمال لفظ «نجس» در قرآن و حدیث است. وى استعمال این واژه را در قرآن، یك‏بار و استعمال واژه‏هاى مترادف آن را چند بار با آیات مربوطه، بیان كرده است و متذكّر مى‏شود كه در روایات نیز، در كتب قدیم و جدید حدیث شیعه، موارد زیادى از كاربرد واژه «نجس» و واژه‏هاى مترادف آن به چشم مى‏خورد.
در ادامه این فصل، مصاحبه‏اى با یكى از بزرگان مسیحیت در ایران شده كه سؤالاتى درباره عقاید مسیحیان و صحّت و عدم صحّت این اعتقادات از ایشان شده و او نیز پاسخ‏هایى مى‏دهد.
فصل ششم، بیان دلایل طهارت اهل كتاب است كه در این فصل، با بیان آیات قرآن و روایات فریقین و نقل اختلاف فتاواى علما و بیان منشأ اختلاف، به پاره‏اى از مسائل مربوط به روابط اجتماعى اهل كتاب (از قبیل: جواز ازدواج با اهل كتاب، حلّیت خوراك اهل كتاب براى رزمندگان، جواز رضاع، جواز تغسیل كتابى، و روش و سیره پیامبر و ائمه با آنان) اشاره شده و از همه این بحث‏ها یك نتیجه‏گیرى كلّى شده است.
بخش چهارم، درباره روابط اقتصادى و تجارى با اهل كتاب است. این فصل نیز شش فصل دارد.
در فصل اوّل به بحث حلّیت یا حرمت طعام اهل كتاب از نظر علماى شیعه و اهل سنّت پرداخته شده است.
فصل دوم، درباره دیدگاه قرآن در مورد طعام اهل كتاب است كه به مناسبت، معناى واژه «طعام» در قرآن، مورد بررسى قرار مى‏گیرد.
در فصل سوم نیز معناى طعام در لغت و عرف و دلیل عقل، شرح داده مى‏شود.
در فصل چهارم، محقّق، دلایل قائلان به تحریم ذبیحه اهل كتاب را بررسى نموده و ضمن آوردن آیاتى از قرآن و روایات معصومان‏علیهم السلام به عنوان دلیل حرمت و بیان ادلّه قائلان به حلّیت، جمع بین دو قول را نیز متعرّض شده است.
در فصل پنجم، شرایط و ضوابط حلّیت طعام در اسلام و دستورالعمل اسلام در خصوص مأكولات و آشامیدنى‏ها بیان شده و حكم حیوانات حلالْ‏گوشت و حرامْ‏ گوشت از نظر شرع مقدّس اسلام بیان شده و طریقه و ضابطه استفاده از حیوان حلال گوشت، شرح شده است.
در فصل ششم، علّت تحریم طعام و ذبیحه اهل كتاب، همراه با حكمت تخفیف، بیان شده است.
بخش پنجم نیز داراى شش فصل است:
در فصل اوّل به جهانى بودن رسالت اسلام و سیره پیامبرصلى الله علیه وآله در رسالت و نامه‏نگارى ایشان به سلاطین، اشاره شده است.
فصل دوم، درباره صلح‏جویى اسلام است و این‏كه فلسفه تشریع جهاد در اسلام، چه چیزهایى است.
فصل سوم، درباره شیوه‏هاى تبلیغى اسلام است كه در مورد یكى از شیوه‏ها كه ازدواج پیامبرصلى الله علیه وآله با زنان اهل كتاب است مطالبى بازگو شده است.
فصل چهارم، بیان سیره عملى مسلمانان در هم‏زیستى مسالمت‏آمیز با اهل كتاب است.
در فصل پنجم، ارتباط با اهل كتاب از دیدگاه قرآن بررسى شده كه در این زمینه، آیات نفى و اثبات با فلسفه و علّت هر كدام، بیان شده است.
در فصل ششم، پژوهشى درباره خودى و غیرخودى در قرآن شده كه الگوهاى قرآنى از آیات در مورد رابطه با بیگانگان آمده و شرایط قرارداد با آنان از نظر حكم شرع، بیان شده است.
بخش ششم پایان‏نامه با عنوان «پاسخ مراجع معاصر به استفتاى نگارنده در خصوص پاره‏اى از مسائل اهل كتاب» به انجام مى‏رسد.