معرفي و روش‌شناسي شرح نهج‌البلاغه ابن‌ميثم بحراني
مجيد روحي دهکردي ۱
چکيده
شرح کبير ابن‌ميثم بحراني از مهم‌ترين شروح ترتيبي نهج‌البلاغه است. مؤلّفه‌هاي روش ابن‌ميثم در شرح نهج‌البلاغه را مي‌توان به دو دسته «مؤلفه‌هاي پيش از شرح متن» و «مؤلفه‌هاي در حين شرح متن» تقسيم‌بندي کرد. از جمله مهم‌ترين مؤلفه‌هاي پيش از شرح متن، مي‌توان به اين موارد اشاره کرد: بيان سبب ورود کلام، ذکر تاريخ صدور کلام، مشخص کردن مخاطب يا مخاطبان کلام يا نامه امامعليه السلام، جواب به شبهات، توجه به نسخه بدل‌هاي نهج‌البلاغه و ديگر منابع مربوط، آوردن مقدمه‌اي پيش از آغاز شرح در صورت نياز و بيان هدف کلي کلام و محور اصلي آن. همچنين از برجسته‌ترين مؤلفه‌هاي موجود در حين شرح اين موارد است: بخش‌بندي موضوعي متن، به‌کارگيري مباحث کلامي، فلسفي و منطقي، به‌کارگيري آموزه‌هاي عرفاني و صوفيانه، بهره‌گيري از شروح پيشين نهج‌البلاغه، استفاده از گفته‌هاي تاريخي، استفاده از اشعار عرب، بيان معاريض و اشارات موجود در کلام حضرت علي عليه السلام و شرح مفصّل بخش‌هاي مربوط به توحيد و خداشناسي.
کليد واژه‌ها: نهج‌البلاغه، ابن‌ميثم، شرح نهج‌البلاغه، روش‌شناسي.
درآمد
از ابن‌ميثم بحراني (م 679 ق) دو شرح بر کتاب نهج‌البلاغه به يادگار مانده است: شرح کبير و شرح صغير؛ البته برخي بر‌آن‌اند که وي سه شرح بر نهج‌البلاغه نگاشته است، اما با توجه به گفتار شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة در اين باره، ۲ چنين به نظر مي‌رسد که ابن‌ميثم، شرح سومي به طور کامل بر نهج‌البلاغه نداشته است و احتمالاً شرح شماري از کلمات قصار نهج‌البلاغه توسط وي ـ که با نام شرح المائة کلمة به چاپ رسيده است ـ شرح سوم او بر نهج‌البلاغه به شمار رفته است. اين مقاله به معرفي و روش‌شناسي شرح کبير ابن‌ميثم ـ که با نام شرح نهج البلاغة در پنج مجلد به چاپ رسيده ـ پرداخته است.
1.دانشجوي دکتري علوم قرآن و حديث دانشگاه تهران .
2.الذريعة إلي تصانيف الشيعة، ج۱۴، ص۱۴۹-۱۵۰ .
