فقر و غنا در قرآن و حدیث

(۷)
فقر و غنا در قرآن و حدیث

شاکر، محمد کاظم

کارشناسی ارشد الهیات و معارف‌اسلامی
گرایش علوم قرآن و حدیث
دانشگاه تهران
استاد راهنما: سامی الدبونی، سیدجعفر
۱۳۷۰

در این پایان‌نامه به مسئله فقر و غنا در قرآن وحدیث پرداخته شده و اصول و کلیات روش استنباط پدیده‌های اجتماعی بویژه فقر و غنا از قرآن و حدیث؛ فقر و غنا در آیاتی که لفظ فقر و لفظ غنا در آنها به کار رفته است، فقر و غنا در روایات، و مراد از لفظ فقر و غنا در روایات. مطالب این پایان‌نامه در یک مقدمه و سه فصل آورده شده است. نگارنده در مقدمه اهمیت مال و ثروت و درجۀاعتبار آن را از نظر اسلام و اقتصاد اسلامی بررسی نموده و با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، شیوۀمواجهۀاسلام با مال و ثروت را بیان کرده و در ذیل آیات به سخن معصومان (ع) نیز تمسک جسته و در ادامه به ریشه‌یابی علت فقر فقرا پرداخته است.
فصل اول این رساله دربارۀاصول و کلیات روش استنباط قرآن و حدیث دربارۀپدیده‌های اجتماعی به ویژه فقر و غناست. نویسنده معتقد است در نظام توحیدی چنان عدل و قسط و توازن نمایان است که گویی خداوند همۀعالم و آدم و تکوین و تشریع و دنیا و آخرت و آسمان و زمین را تنها با خمیرمایۀعدل و قسط و میزان سرشته است.
فصل دوم پایان‌نامه دربارۀفقر و غنا در قرآن کریم است. نویسنده بر آن است که نحوۀمطرح شدن فقر و غنا در آیات قرآن کریم و موضع قرآنی در این باره را بررسی کند. وی قبل از ورود به این بحث، ابتدا معنای لغوی فقر را در کتب لغت تتبع کرده و سپس موارد استعمال آن را در آیات قرآن متذکر شده و در ادامه نیز دربارۀریشۀلغوی غنا و کاربرد آن در آیات بحث نموده و وجه تمایز فقر و غنای ممدوح از غیر ممدوح را توضیح داده است.نویسنده می‌کوشد تبیین کند که صرف جمع شدن مال در جایی، دلیل مدح و ذم آن شمرده نمی‌شود و تکاثر در اموال هنگامی مذموم است که از چارچوب قوانین الهی بیرون باشد.
فصل سوم رساله، مربوط به فقر و غنا در روایات است. در این بخش تعدادی از روایات منقول در کتب حدیث شیعه و سنی دربارۀفقر و غنا و فقیر و غنی، همراه با اندکی بحث و نظر پیرامون آنها، آمده است. نویسنده این احادیث را به دو دسته تقسیم می‌کند: دسته‌ای که فقر را مذموم شمرده و آثار سوء فقر را بیان کرده‌اند ؛ و دسته‌ای که فقر را خزانه‌ای از خزائن الهی و رحمتی از جانب پروردگار می‌دانند و آن را عامل سعادت شمرده‌اند. نویسنده پس از آن، نظر علما و فقها را در باب جمع‌بندی این روایات عنوان کرده و تعارض آنها را به این شیوه برطرف می کند.