(2)
جایگاه اهل بیتعلیهم السلام در تفاسیر اهل سنّت
جوان ملكوتى، عبداللَّه
دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى تهران
استاد راهنما: دكتر حجتى، سید محمّدباقر
استادان مشاور: دكتر مهدىزاده، على؛ دكتر فیض، علیرضا
1376
365صفحه
بررسى ولایت اهل بیت در پرتو آیه شریف «إنّما ولیكم اللَّه...» با استناد به آرا و دیدگاههاى علماى اهل سنّت درباره آیه یاد شده، و اثبات اینكه اهل بیتعلیهم السلام در تفاسیر مهم اهل سنّت با اذعان و اعتراف اكثر مفسّران و محدّثان اهل سنّت، جایگاهى بس رفیع و منزلتى بىبدیل داشتهاند و همراه و قرین قرآناند، موضوع مورد نظر محقّق در این پایاننامه است. مقام والاى اهل بیت پیامبرصلى الله علیه وآله به گونهاى در قرآن كریم و در جامعه اسلامى توسط معرّفىهاى عملى و مكرّر پیامبر گرامى اسلام، بارز و آشكار ترسیم گردیده كه دانشمندان اهل سنّت نیز در آثار و كتب معتبر خویش به آن اذعان و اعتراف نمودهاند. هرچند آنان در عمل، اهل بیتعلیهم السلام را از صحنه سیاست و مدیریت جامعه كنار زده و پذیرا نشدند؛ ولى از نظر قولى؛ ضرورت مودّت، محبّت و ولایت آنان را پذیرا بوده در آثار و كتب حدیثى و تفسیرى خود، احادیث بىشمارى در فضیلت علىعلیه السلام و اهل بیت او ضبط و نگارش كردهاند. علما و محقّقان گذشته و حال اهل سنّت به جایگاه والاى اهل بیت عصمت و طهارت معتقد بوده، به تواتر روایات فضایل علىعلیه السلام و اهل بیت آن حضرت اذعان دارند. نگارنده، قبل از ورود به بحث، مفاهیم لغوى مفردات موضوع یا مفردات آیه مربوط (مانند مفاهیم: آل، اهل بیت، آل عبا، عصمت و رجس یا غیر آنها از كتب معتبر لغت و معاجم) را بیان نموده است.
تعبیر اهل بیت و اهل البیت در قرآن كریم در سه مورد به كار رفته است. هر مورد، معناى خاصّى دارد. بنا بر این، معناى اهل بیت بر حَسَب موارد، تفاوت مىكند كه در جاى خود با طرح نظریات علما بررسى شده است. وى سپس به بهانه هدف كلّى موضوع، یعنى جایگاه عصمت و طهارت اهل بیتعلیهم السلام، مفهوم عمومى عصمت پیامبران را مطرح كرده و از دیدگاههاى مختلف علمى، تفسیرى و روایى بحث نموده است. مقام، جایگاه و عصمت اهل بیتعلیهم السلام از دیدگاه تفاسیر مهم اهل سنّت با نقل بیست روایت از مفسّران آنان از رهگذر آیه تطهیر، سپس طرح آرا و نظریات مفسّران بزرگ از تفاسیر مهم اهل سنّت، مطالب دیگر مورد بحث نگارنده است.
جایگاه اهل بیتعلیهم السلام در روایات كتب حدیثى و معاجم اهل سنّت، به طور مستقیم یا با واسطه برخى از كتب شیعه، مانند كتاب غایةالمرام مرحوم بحرانى، از دیگر مباحث این پایاننامه است و مكمّل آن، بررسى آرا و اقوال و نظریات و احادیث تفسیرى و احادیث كتب حدیثى با ذكر احادیث نمونه از فریقین است. همچنین، سرسختى بىدلیل دو طایفه از مخالفان اهل بیت علیهم السلام و بىتوجّهى آنان نسبت به اعترافات همسران پیامبرصلى الله علیه وآله و تصریح آن حضرت، و نیز موقف خاصّ آیه تطهیر در میان آیات مربوط به همسران پیامبرصلى الله علیه وآله، استقلال یا وابسته بودن آیه تطهیر، دو تیره شدن خاندان وسیع پیامبرصلى الله علیه وآله: زنان پیامبرصلى الله علیه وآله و اهل البیت (اهل كسا)، مطالب مهم دیگرى است كه نگارنده در قسمت دیگر نوشته خود، به تشریح آنها پرداخته است.
منظور از «اراده»، در آیات قرآنى، مثلاً در آیه «إنّما یرید اللَّه...»، تكوینى است یا تشریعى؟ نگارنده با مطرح كردن این بحث، به تعریف اراده تكوینى و تشریعى و ذكر نمونههایى پرداخته است. سپس براى اثبات اینكه در آیه تطهیر، نوع اراده تكوینى و متعلّق اراده اِذهاب رِجس و دور نگهداشتن پلیدى و تطهیر اهل بیت است، مىگوید كه آل عبا و اهل كسا از عناوینى است كه عنوان «مُشیر»، «عَلَم» و «قضیه خارجیه» را دارند و حدیث كسا و روایات آیه تطهیر نیز در حدّ تواتر است نه استفاضه. جایگاه اهل بیتعلیهم السلام از رهگذر آیه مباهله با ذكر مفهوم لغوى مباهله و ذكر روایات و نظریات تفسیرى مفسّران معروف اهل سنّت درباره جریان مباهله و نقل نظر دو تن از علماى شیعه (سید رضى و علامه طباطبایى) و نقل روایاتى در تفسیر آیه مباهله، و در نهایت، بررسى اشكالات صاحب تفسیر المنار و سید قطب در مورد عدم شمول آیه نسبت به اهل بیتعلیهم السلام ، در این قسمت از پایاننامه تبیین شده است.
آخرین بحث، درباره ولایت اهل بیت در پرتو آیه «إنّما ولیكم اللَّه...» با ذكر مفهوم لغوى ولایت و نقل روایات و نظریات تفسیرى مهم اهل سنّت است و با نقد و بررسى، نادرستى سخن علماى اهل سنّت درباره ولایت ثابت شده است. سپس انواع ولایتها در قرآن، مورد بحث و بررسى قرار گرفته و آنگاه، ولایت اهل بیت با الهام از حبّ متقابل خدا و رسول در آیه شریف «و من یرتد منكم عن دینه...» با نقد و بررسى آرا و دیدگاههاى علماى اهل سنّت درباره آیه یاد شده مطرح شده است. نگارنده، در پایان به این نتیجه رسیده است كه اهل بیتعلیهم السلام در تفاسیر مهم اهل سنّت با اذعان و اعتراف اكثر مفسّران و محدّثان سنّى جایگاهى بس رفیع و منزلتى بىبدیل دارند و همراه و قرین قرآناند.
