وضوی اهل بیت(ع)

روايت هاى متفاوتى از موضعگيرى امام على عليه السلام درباره اختلافِ پديد آمده در وضو نقل شده است . يكى دو روايت ، نشان دهنده وضوى سه تايى است . احمد در مسندش به نقل از عبد خير آورده است :

على گفت : «آيا وضوى پيامبر خدا را نشانتان بدهم؟» و آن گاه ، وضويى سه تايى گرفت .[۱]

و در نسخه اى از كتاب الغارات ثقفى نيز چنين آمده كه امام على عليه السلام به محمّد بن ابى بكر ، حاكم مصر ، نامه اى نگاشته و در آن ، وضويى شبيه وضوى عثمان را به پيامبر خدا نسبت داده است .[۲]

امّا گزارش هاى عكس آن نيز موجود است . براى نمونه ، شيخ مفيد ، روايتى از ثقفى ، مؤلّف الغارات ، نقل كرده كه وضوى روايت دوم را از امام على عليه السلام نقل مى كند كه امام عليه السلام آن را به پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت داده است .[۳]

اين گزارش در الأمالى شيخ طوسى نيز تأييد شده است و گونه اى اختلاف را در نسخه هاى الغارات نشان مى دهد . افزون بر اين ، نقل هاى متعدّدى ، مقابله كلّى امام على عليه السلام را با بدعت و اِحداث در وضو ، گزارش مى كنند كه يكى از آنها را مى آوريم . جالب توجّه است كه راوى اين روايت متعارض نيز عبد خير است كه مى گويد :

على عليه السلام را ديدم كه آبى خواست تا با آن وضو بگيرد. پس با آن ، مسح كشيد و بر پشت پاهايش هم مسح كشيد . آن گاه فرمود: «اين وضو براى كسى است كه حَدَثى از او سر نزده است. اگر نمى ديدم كه پيامبر خدا بر پشت پاهايش مسح مى كشد، نظرم اين بود كه زير پاها براى مسح ، شايسته ترند» . آن گاه ، زيادى آب وضويش را در حالى كه ايستاده بود، آشاميد و سپس فرمود: «كجايند كسانى كه گمان مى كنند شايسته نيست كسى آب را ايستاده بياشامد ؟» .[۴]

تدوين سنّت نبوى و از جمله وضو به وسيله برخى ياران امام على عليه السلام را نيز مى توان به گونه اى تبيين امام على عليه السلام از وضوى پيامبر صلى الله عليه و آله دانست .[۵]

اينها همه بدون توجّه به مدرك اساسى ما در كتاب بزرگ و معتبر الكافى است . كلينى ، با سند متّصل خويش به امام باقر عليه السلام (فرزند بزرگ و راستگوى امام على عليه السلام ) ، وضوى ايشان را نقل كرده و آن را همان وضوى پيامبر صلى الله عليه و آله دانسته است .[۶]

گزارش ديگر ، وضوى امام على عليه السلام را يك بار يك بار (مرّةً مرّةً) مى داند[۷]كه در نقطه مقابل پافشارى عثمان بر وضوى سه تايى است و نشان از موضعگيرى عملى امام على عليه السلام دارد .

گفتنى است اهل بيت پيامبر خدا ، در جهت اداى رسالت خود و ارائه گنجينه علمى به يادگار نهاده شده از پيامبر صلى الله عليه و آله در نزد ايشان، وضوى پيامبر خدا را گزارش كرده و آن را به صورت عملى به بسيارى از ياران خود ، ارائه نموده اند .[۸]اين گزارش ها هيچ اختلاف و تعارض درونى اى با هم ندارند و با روايت دوم وضو ، يعنى وضوى بسيارى از اصحاب ، هماهنگ است و با آيه وضو نيز كاملاً همسو و موافق است .[۹]

در پايان مى گوييم كه گذشته از آگاهى بيشتر اهل بيت عليهم السلام نسبت به وضوى پيامبر صلى الله عليه و آله ، طريق احتياط ، اخذ قول اهل بيت عليهم السلام است ؛ زيرا هيچ يك از صحابيان ، راويان و فقيهان ، وضوى «مَرّةً مَرّةً ؛ يك بار يك بار»[۱۰]را نادرست نمى شمرند و به فحواى روايت منقول از عثمان و منسوب به پيامبر صلى الله عليه و آله كه مى گويد : «فمن زاد على هذا أو نقص فقد أساء و ظلم ؛ هر كس بر آن ، چيزى بيفزايد يا كم كند، بد كرده و ستم نموده است»[۱۱]نيز فتوا نداده اند ؛ بلكه شستن بيش از يك بار را افضل مى دانند . از سوى ديگر ، روايات نقل شده از اهل بيت عليهم السلام ، بيش از دو بار شستن ، موجب باطل شدن وضو دانسته شده و آمده است :

مَن زادَ عَلى مَرَّتَينِ لَم يُؤجَر .[۱۲]هر كس بيش از دوبار بشويد، مأجور نيست.  از اين رو ، شستن يك بار يا دو بار در وضو ، مورد اتّفاق همه بجز شخص عثمان است .

اين اتّفاق ، در برخى جزئيات ديگر وضو ، يعنى مسح مقدارى از سر يا تمام سر ، شستن «مَرافق» در «غَسل يَدَين» و جهت شستن از پايين به بالا يا به عكس نيز صادق است ، هر چند در برخى ديگر ، مانند غَسل يا مسح «رِجلَين» و مفهوم «كعب» در رِجلين ، جريان نمى يابد .

اشكال و پاسخ

اگر گفته شود كه غايت آيه وضو و هدف از طهارت ، پاكيزگى است و از اين رو ، هر چه تعداد غَسل ها و مسح ها بيشتر باشد ، مناسب تر است ، در پاسخ مى گوييم كه وضو ، عبادت است و از افعال توقيفى است و مصالح ديگر (مانند : سهولت ، مقدور بودن براى عموم و صرفه جويى) را نيز بايد در آن ، لحاظ كرد . از اين رو ، مى توان با اشاره به احاديث «إنّ اللّه يحبّ أن تؤتى رُخَصه ؛[۱۳]خداوند ، دوست دارد كه مُجازهايش هم انجام شوند» ، تعدّد در وضو را گونه اى سختگيرى در دين و مطابق با اعتقاد كسانى دانست كه تمتّع در حج ، كاستن از نماز در سفر و برداشتن حكم روزه از مسافر را نمى توانستند بپذيرند .[۱۴]