کتاب نقض از متون کهن فارسی در حوزه مناظرات کلامی و اعتقادی است که حاوی اطلاعات فراوان تاریخی و جغرافیایی از قرن ششم است. این سه ویژگی (فارسی بودن؛ کلام و عقاید؛ اطلاعات جغرافیایی و تاریخی) سبب شده است که این کتاب، مورد اقبال جدّی متخصّصان و پژوهشگران این سه عرصه قرار گیرد. در دوره معاصر، میر جلال الدین محدّث اُرمَوی، با توصیه و مشاوره اساتید بزرگ ادبیات فارسی (یعنی علامه محمّد قزوینی و عبّاس اقبال آشتیانی)، به تصحیح و تحقیق و عرضه این کتاب، همّت ورزید. چاپ اوّل در سال ۱۳۳۱ ش، با مقابله با پنج نسخه خطّی چاپ شد. در چاپ دوم به سال ۱۳۵۸ ش، محدّث اُرمَوی کتاب را مجموعا با هشت نسخه مقابله کرد و همراه کتاب نقض دو جلد نیز به عنوان تعلیقات، در توضیح، تکمیل و شرح این کتاب منتشر نمود.
برپایی کنگره بزرگداشت عبدالجلیل رازی قزوینی، پژوهشگران دست اندرکار کنگره را بر آن داشت تا با حفظ تمام حقوق معنوی مرحوم محدّث اُرمَوی و ارج نهادن بدان، ویرایش جدیدی از این کتاب عرضه کنند. از آن رو که نسخه جدیدی از کتاب یافت نشد، مبنا و معیار، مقابله محدّث با هشت نسخه یادشده (چاپ دوم نقض) قرار گرفت. ویرایش جدید، با هدفِ به روز کردن برخی ارجاعات، رفع پاره ای نواقص، تکمیل برخی از فواید و تسهیل در قرائت و فهم متن، در دستور کار قرار گرفت. کارهای انجام شده در ویرایش جدید، عبارت اند از: ویرایش و نشانه گذاری و پاراگراف بندی، ویرایش پانوشت ها، تخریج کامل روایات، عنوان گذاری، استخراج و تنظیم نمایه های متن، تلخیص و ویرایش ملحقات کتاب نقض، استخراج و تنظیم فهرست های فنّی، شماره گذاری و ارجاع به چاپ قبل.
در باره ويرايش جديد كتاب نقض
كتاب نقض از متون كهن فارسى در حوزه مناظرات كلامى و اعتقادى است كه حاوى اطلاعات فراوان تاريخى و جغرافيايى از قرن ششم است.
اين سه ويژگى (فارسى بودن؛ كلام و عقايد؛ اطلاعات جغرافيايى و تاريخى) سبب شده است كه اين كتاب، مورد اقبال جدّى متخصصان و پژوهشگران اين سه عرصه قرار گيرد.
در دوره معاصر، محقق كم نظير، سختكوش و فرزانه، مير جلال الدين محدّث اُرمَوى، با توصيه و مشاوره اساتيد بزرگ ادبيات فارسى (يعنى علامه محمد قزوينى و عبّاس اقبال آشتيانى)، به تصحيح و تحقيق و عرضه اين كتاب، همّت ورزيد.
وى اين كتاب را دو بار به چاپ رساند:
چاپ اول در سال ۱۳۷۱ق / ۱۳۳۱ش، با مقابله با پنج نسخه خطّى، كه در ۷۴۳ صفحه به زيور طبع، آراسته شد.
در چاپ دوم كه در سال ۱۳۵۸ انجام شد، محدّث اُرمَوى كتاب را با هشت نسخه مقابله كرد و دو جلد نيز به عنوان تعليقات در توضيح، تكميل و شرح كتاب، به همراه نقض، منتشر نمود.
برپايى كنگره بزرگداشت عبد الجليل رازى قزوينى، پژوهشگران دست اندركار كنگره را بر آن داشت تا با حفظ تمام حقوق معنوى مرحوم محدّث اُرمَوى و ارج نهادن بدان، ويرايش جديدى از اين كتاب عرضه كنند. از آن رو كه نسخه جديدى از كتاب يافت نشد، مبنا و معيار، مقابله محدّث با سيزده نسخه يادشده (چاپ دوم نقض) قرار گرفت.
ويرايش جديد، با هدفِ به روز كردن برخى ارجاعات، رفع پاره اى نواقص، تكميل برخى از فوايد و تسهيل در قرائت و فهم متن، در دستور كار قرار گرفت كه جمعى از محققان، براى انجام آن، دعوت به همكارى شدند.
كارهاى انجام شده در ويرايش جديد، با توضيح اجمالى، عبارت اند از:
۱. ويرايش، نشانه گذارى و پاراگراف بندى:
به كار گيرى نشانه هاى ويرايشى و تقطيع مناسب بندهاى طولانى متن و هم چنين استفاده از نشانه هاى كسره و سكون براى اشاره به وصل و قطع كلمات متوالى، از روش هاى تأثيرگذار در فهم صحيح متن (بخصوص در متون كهن، مانند كتاب نقض) است. از اين رو، اين هر سه روش، در ويرايش جديد، اعمال شده است و به جهت حفظ اصالت متن و امانت تحقيق، از هرگونه اصلاح، تغيير، جا به جايى و حذف كلمات، مطلقاً خوددارى شده است.
۲. ويرايش پانوشت ها:
تمام مطالبِ پانوشت ها به صورت كامل، ويرايش شده و البته از حذف و دخل و تصرف در محتواى پانوشت ها خوددارى شده است. البته برخى دخل و تصرف ها در اضافه كردن مطالبى اندك در توضيح متن و يا ترجمه كلمه ها صورت گرفته كه با عنوان «ويراستار» مشخص شده اند و نشان دهنده آن است كه آن مطلب، از مرحوم محدّث نيست.
۳. تخريج كامل روايات:
با توجه به اين كه منابع فراوانى پس از مرحوم محدّث، تحقيق و منتشر شده اند و نيز امروزه امكاناتى براى جستجو در متون فراهم است كه در اختيار ايشان نبوده است، تمام روايات كتاب نقض، مجدداً و به صورت كامل، مصدريابى شده و مصادر تازه ياب، در پانوشت، گزارش شده اند.
۴. عنوان گذارى:
از آن رو كه كتاب نقض، از هر گونه سرفصل و عنوانى بى بهره است، به جهت سهولت دستيابى محققان به محتواى كتاب، موضوعاتى از متن، استخراج شده و در حاشيه سفيد صفحات، قرار داده شده است.
۵. استخراج و تنظيم نمايه هاى متن:
كتاب نقض، شامل اطلاعات مهم و پراكنده اى است كه دستيابى به آنها، بدون استخراج نمايه موضوعى، غيرممكن مى نمايد. بدين جهت، نمايه موضوعى آن، استخراج شده و در پايان كتاب، با نظمى موضوعى - الفبايى، عرضه شده است.
۶. تلخيص و ويرايش ملحقات كتاب نقض:
هم زمان با چاپ كتاب نقض در سال ۱۳۵۸ش، دو جلد نيز به عنوان تعليقات «نقض» در ۱۳۹۷ صفحه به قلم مرحوم محدّث، منتشر شده است كه شامل ۲۲۴ مورد تعليقه توضيحى بر آن كتاب است. اين تعليقات كه حاصل سى سال تلاش علمى آن عالم سختكوش اند ، در چاپ جديد، تلخيص شده (و در چند مورد، كلاً حذف شده) و بعد از ويرايش، به انتهاى كتاب، ضميمه شده اند.
۷. استخراج و تنظيم فهرست هاى فنّى:
در انتهاى كتاب، پانزده عنوان فهرست فنّى استخراج شده و در دسترس خواننده قرار گرفته اند.
عناوين فهرست ها به ترتيب ذيل است:
۱. آيات؛ ۲. احاديث و آثار؛ ۳. عناوين خطبه ها و نامه ها؛ ۴. اشعار عربى؛ ۵. اشعار فارسى؛ ۶. امثال عربى؛ ۷. امثال فارسى؛ ۸. اشخاص؛ ۹. كتب ياد شده در متن؛ ۱۰. مكان ها؛ ۱۱. اديان، فرق و مذاهب؛ ۱۲. قبايل، جماعات و طوائف؛ ۱۳. وقايع و حروب؛ ۱۴. لغات و اصطلاحات؛ ۱۵. منابع تحقيق.
۸. شماره گذارى:
براى هر يك از فقراتى كه عبد الجليل رازى از كتاب بعض فضائح الروافض نقل كرده و سپس به جواب آن پرداخته، شماره اى در وسط صفحه در نظر گرفته شده است.
۹. ارجاع به چاپ قبل:
در حاشيه سفيد صفحات، به شماره صفحه چاپ قبلى (چاپ سال ۱۳۵۸) اشاره شده است.
در پايان، با آوردن نام گروه تحقيق و بيان كار انجام شده توسط آنان، قدردانى و سپاس دست اندركاران برگزارى كنگره را تقديم مى داريم:
۱. ويرايش ادبى متن و پاورقى ها، جناب آقاى رضا بابايى
۲. تلخيص تعليقه ها، جناب آقاى مهدى آشتيانى
۳. كنترل و ويرايش تلخيص تعليقه ها، حجة الاسلام و المسلمين حميد احمدى جُلفايى
۴. تخريج مصادر، حجة الاسلام و المسلمين مجتبى فرجى
۵. استخراج عناوين و نمايه موضوعات، جناب آقاى عالى بيگ احمدى ميرآقا
۶. كنترل عناوين و نمايه موضوعات، جناب آقاى محمد مرادى
۷. استخراج فهرست هاى فنّى، حجة الاسلام و المسلمين حميد احمدى جُلفايى
۸. مديريت و نظارت علمى، حجة الاسلام و المسلمين محمد حسين درايتى
