نشانه هاى خدا در آفرينش دريا

آفريدگار حكيم جهان ، درياها را به صورت يكى از آيات بزرگ آشنايى با خود و يكى از مهم ترين منابع حيات و ثروت پايان ناپذير زندگى ، در خدمت جامعه انسانى قرار داده است .

قرآن كريم و احاديث اسلامى ، دلايل خداشناسى نهفته در درياها را مكرّر به مردم يادآور شده اند و آنان را به مطالعه درباره شگفتى هاى دريا و نقش آن در زندگى انسان ، دعوت كرده اند . نكات قابل تأمّل در اين راستا كه متون بر آن تأكيد دارند ، به طور اجمال عبارت اند از :

يك . نقش دريا در تأمين مواد غذايى

از نگاه قرآن ، با عنايت به اين كه دريا بخش قابل توجّهى از منبع خوراكى انسان را تأمين مى كند ، نشانه تدبير در نظام آفرينش و دليل خداشناسى است :

«وَ هُوَ الَّذِى سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا .[۱]اوست كسى كه دريا را مسخّر شما كرد تا از آن ، گوشت تازه بخوريد»  .

ماهى ها ، نه تنها در خوراك انسان نقش عمده اى دارند، بلكه تأمين كننده خوراك بسيارى از پرندگان هستند ، چنان كه طبق محاسبات انجام شده ، تنها پرندگان دريايى ساحل جزاير صخره اى و كوه هاى ساحلى ، ساليانه دو ميليون و پانصد هزار تُن ، ماهى مى خورند .

علاوه بر اين ، دريا ، تنها منبع تمام نشدنى نمك است كه در خدمت انسان قرار دارد .

دو . نقش دريا در تأمين لوازم آرايشى

دريا ، افزون بر تأمين بخشى از مواد غذايى مورد نياز انسان ، برخى از لوازم آرايشى را نيز براى وى آماده مى كند . در اشاره به اين حكمت ، قرآن مى فرمايد :

«وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا .[۲]و از آن ، زيورى براى به تن كردن بيرون مى كشيد»  .

و نيز مى فرمايد :

«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ* بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لاَّ يَبْغِيَانِ* فَبِأَىِّ ءَالاَءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ* يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ .[۳]دو دريا را روانه كرد تا به هم برسند . ميان آن دو ، مانعى است كه به هم در نمى آميزند . پس ، كدام يك از نعمت هاى خدايتان را دروغ مى انگاريد ؟ از آن دو ، مرواريد و مرجان بيرون مى آيد»  .

لؤلؤ ، دُرّ گران بهايى است كه هر چه بزرگ تر باشد، ارزشمندتر است و در دل انواع صدف ها در عمق دريا به وجود مى آيد . مرجان نيز از جانوران زيبا و دل انگيز دريايى است كه براى آرايش به كار مى رود . اين دو فوايد پزشكى نيز دارند .

سه . نقش دريا در حمل و نقل

يكى ديگر از نكاتى كه در قرآن به عنوان نشانه تدبير و خداشناسى مورد توجّه قرار گرفته ، مسئله حمل و نقل دريايى است :

«وَ ءَايَةٌ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ * وَ إِن نَّشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلاَ صَرِيخَ لَهُمْ وَ لاَ هُمْ يُنقَذُونَ .[۴]و نشانه ديگر براى آنان اين كه : ما ذرّيه شان را در كِشتى گران بار سوار كرديم ، و اگر بخواهيم ، آنان را غرق مى كنيم ، به گونه اى كه نه فريادرسى و نه نجات دهنده اى داشته باشند»  .

حتّى در عصر كنونى ، با وجود وسايط نقليه زمينى و هوايى ، كشتى ، نقش عمده اى در حمل و نقل ايفا مى نمايد .

چهار . در كنار هم قرار گرفتن دو دريا ، با حائلى نامرئى

پديده شگفت انگيزِ كنارهم قرار گرفتن دو دريا با حائلى نامرئى ، به گونه اى كه هيچ يك بر ديگرى غلبه نمى كند ، دوبار در قرآن كريم به عنوان نشانه تدبير در نظام آفرينش و دليل خداشناسى مورد توجّه قرار گرفته است :

۱ . مورد اوّل ، در سوره فرقان :

«وَ هُوَ الَّذِى مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَـذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَ هَـذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَ جَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَ حِجْرًا مَّحْجُورًا .[۵]و اوست كه دو دريا را به هم آميخت: يكى شيرين و گوارا ، و ديگرى شور و تلخ ، و ميان آن دو برزخى و مانعى استوار قرار داد»  .

برزخ و حجاب نامرئى ميان آب شيرين و شور ، همان تفاوت درجه غلظت اين دو آب يا وزن مخصوص آنهاست كه سبب مى شود تا مدّت مديدى اين دو آب با هم درنياميزند .

توضيح اين كه تمام رودخانه هاى بزرگ داراى آب شيرين كه به درياها مى ريزند ، در كنار ساحل ، آب هاى شور را عقب مى زنند ، دريايى از آب شيرين تشكيل مى دهند و تا مدّت طولانى اين وضع ادامه دارد و جالب اين كه به كمك جزر و مدّ آب دريا ، آب هاى شيرين ، براى كشاورزى قابل استفاده مى شود .

۲ . مورد دوم ، در سوره الرحمن :

«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ* بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لاَّ يَبْغِيَانِ .[۶]دو دريا را روانه كرد تا به هم برسند. ميان آن دو مانعى است كه به هم درنمى آميزند»  .

اين آيه ، علاوه بر معنايى كه گذشت ، مى تواند به رودهاى عظيمى اشاره داشته باشد كه در اقيانوس ها در حركت اند كه يكى از مهم ترين آنها «گلف اِستريم» نام دارد .

اين آب ها كه از مناطق نزديك به خطّ استوا حركت مى كنند ، گرم اند و حتّى رنگ آنها گاه با رنگ آب هاى مجاور ، متفاوت است . عرض آن ، حدود يكصد و پنجاه كيلومتر و عمق آن ، چند صد متر ، سرعت آن در برخى از مناطق در طول يك روز ، يك صد و شصت كيلومتر است . جالب توجّه اين كه اين رودهاى عظيم با آب هاى اطراف خود ، كمتر آميخته مى شوند .[۷]

پنج . شگفتى هاى دريا

هر چند سراسر جهان آفرينش ، شگفت انگيز و نشانه قدرت و حكمت آفريدگار است؛ ولى بى ترديد ، برخى پديده ها شگفت انگيزتر است . از اين رو ، پيامبر خدا، ضمن نيايش خود مى فرمايد :

يا مَن في كُلِّ شَيءٍ دَلائِلُهُ ! يا مَن فِي البِحارِ عَجائِبُهُ![۸]اى كه در هر چيز دليل هايش هويداست! اى كه در درياها شگفتى هايش پيداست!

تأمّل در آفرينش و زندگى ده ها هزار گونه حيوانات دريايى كوچك و بزرگ در درياى بى كران ، گواه اين سخن است .

شش . كشف تدريجى منافع دريا با پيشرفت علم

آنچه از دلايل خداشناسى در زمينه آفرينش دريا و نقش آن در زندگى انسان برشمرديم ، مواردى بود كه براى مردم عصر نزول قرآن و قرن ها پيش از آن ، قابل فهم بود ؛ امّا بى ترديد ، منافع دريا و دلايل خداشناسى آن ، منحصر به موارد يادشده نيست؛ بلكه دريا منافعى براى زندگى انسان دارد كه اگر اهمّيت آن از فوايدى كه گذشت ، بيشتر نباشد ، بى ترديد ، كمتر نيست؛ مانند : نزول باران ، تعديل هوا ، تأمين رطوبت زمين . همچنين ، عناصر فراوانى كه با پيشرفت علم از آن دريا گرفته و در صنايع مختلف و داروسازى كاربرد دارد ، مانند : مَنيزيم ، پتاسيم ، بُرُم و سولفات سُديم .

امام صادق عليه السلام با اشاره به اين منافع و دلايل كشف نشده در آن روزها مى فرمايد :

إِذا أَرَدتَ أن تَعرِفَ سَعَةَ حِكمَةَ الخالِقِ ، وقِصَرَ عِلمِ المَخلوقينَ ؛ فَانظُر إِلى ما فِي البِحارِ مِن ضُروبِ السَّمَكِ ، ودَوابِّ الماءِ ، وَالأَصدافِ وَالأَصنافِ الَّتى لا تُحصى ولا تُعرَفُ مَنافِعُها إِلاَّ الشَّى ءَ بَعدَ الشَّى ءِ ، يُدرِكُهُ النَّاسُ بِأَسبابٍ تَحدُثُ .[۹]چون خواستى گستره حكمت آفريدگار و كمىِ دانش آفريدگان را بدانى ، به آنچه در درياهاست ، بنگر ، از انواع ماهى ها و جنبندگان دريا و صدف ها و گونه هايى كه به شمار نيايد و سودشان به تدريج [و با تجربه] معلوم مى شود ، به وسيله اسباب ساخته شده ، به دست مردم مى رسد.