(1)
اولوا الأمر از دیدگاه تشیع و تسنّن
سلطانمرادى، محمّد
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم
استاد راهنما: آیةاللَّه معرفت، محمّدهادى
استاد مشاور: دكتر بهشتى، احمد
1378
221ص.
موضوع پایاننامه، بررسى معناى «اولوالأمر»، یعنى كسانى است كه اداره امر حكومت و شئون عمومى جامعه اسلامى را در ابعاد مختلف به عهده دارند، و در معناى عام خود، شامل همه مسئولان حكومتى یك جامعه در سطوح گوناگون است كه از طرف رهبر و امام امّت اسلامى، عهدهدار ولایت و رهبرى قسمتى از جامعه اسلامى مىشوند و در رأس آنان، امام و خلیفه مسلمانان قرار دارد.
مقصود از تشیع، پیروان و دوستداران واقعى ائمه اثنا عشرعلیهم السلام هستند كه قائل به امامت و ولایت و عصمت آن بزرگواراناند، و معتقدند خلیفه و امام بلافصل بعد از نبىّ گرامى اسلام، حضرت علىعلیه السلام است و بعد از او امام حسن مجتبىعلیه السلام و همینطور تا امام دوازدهم كه حضرت مهدى(عج) است. به عبارت دیگر، مقصود از شیعه، امامیه اثنا عشراند كه «جعفریه» نیز نامیده مىشوند.
مراد از اهل سنّت نیز پیروان مذاهب چهارگانه اهل سنّت، یعنى حنفى، مالكى، شافعى و حنبلى، و شاخههاى مختلف این مذاهب است كه قائل به خلافت خلفاى راشدین هستند و به طور یكسان، به امامت و خلافت آنان گردن مىنهند كه بر آنان، «اهل سنّت و جماعت» نیز اطلاق مىشود.
با بحث از اولو الامر، مسئله دخالت دین در سیاست از دیدگاه شیعه و سنّى مطرح مىشود و در قبال كسانى كه طرح جدایى دین از سیاست را علاوه بر یك مسئله علمى، دستاویزى براى به حكومت رساندن حاكمان بىدین قرار مىدهند، به طرح ضرورت حكومت دینداران مبتنى بر نظام حكومتى اسلام پرداخته مىشود.
این پایاننامه، شش فصل با بخشهاى متفاوت دارد:
فصل اوّل، در بررسى لغات و اصطلاحات است كه خود، سه بخش دارد: در بخش اوّل، معناى لغوى و اصطلاحى اولو الامر و همچنین كاربرد آن در آیات و روایات و عرف مسلمانان، بررسى و ارزیابى گردیده است.
نگارنده در بخش دوم به بررسى معناى «ولایت» و مشتقّات آن در لغت و اصطلاح و بررسى و ارزیابى آن از دیدگاه فقها و متكلمان و عرفا و همچنین قرآن و روایات پرداخته است. در بخش سوم نیز اقسام ولایت را - كه جمعاً هشت قِسم مىشود - توضیح داده است.
عنوان فصل دوم، «حاكمیت و زعامت» است. نویسنده، ضمن بررسى حاكمیت مطلقه خداوند بر نظام هستى، اصل اوّلى در ولایت افراد را مطرح كرده و ضرورت نیاز جامعه به حكومت را از دیدگاههاى مختلف، توضیح داده است. وى در این بخش، از فرق بین این نیاز در جوامع مختلف و جامعه اسلامى برآوردى نموده و با ذكر ولایت و رهبرى انبیاى عظام، شئون و مناصب رسول اكرم را با مقام نبوّت و رسالت ایشان، مورد بررسى قرار داده است.
در فصل سوم، مسئله نظام حكومت و زعامت پس از رسول خدا مطرح شده و به تناسب بحث امامت و جانشینى، جُستارى در معناى «امام» در لغت و اصطلاح، و ضرورت وجود امام و حكومت اسلامى بعد از پیامبرصلى الله علیه وآله ارائه گردیده است. در این قسمت با اثبات این مطلب كه مرجعیت امّت و انتصاب امام و رهبر پس از پیامبرصلى الله علیه وآله از جانب خدا و رسول اوست، این نظر با الهام گرفتن از آیات قرآن و روایات، مستدل شده است.
فصل چهارم، بیان مصادیق اولو الأمر از دیدگاه اهل تسنّن و شیعه است. در این زمینه، شش قول از اهل تسنّن درباره مصداق اولو الأمر بیان شده و نقدى بر اقوال ششگانه نیز آمده است. سپس مطلب یاد شده، از دیدگاه شیعه مورد بررسى قرار داده مىشود كه خود به دو بخش «عصر حضور» و «عصر غیبت» تقسیم مىشود.
در فصل پنجم، صفات و شرایط اولو الأمر توضیح داده شده كه این فصل نیز خود، دو بخش دارد: بخش اوّل، درباره توضیح این صفات از دیدگاه تشیع است و در بخش دوم، شرایط اولو الأمر از دیدگاه اهل سنّت و اقوال مختلف بین علماى اهل سنّت در این باب، شرح داده شده است.
فصل ششم، درباره مشروعیت و نقش مردم در حكومت اولوالأمر است. در این فصل، نخست، معنا و حدود مشروعیت، مبناى مشروعیت در حكومت اسلامى، بهترین نمونه حكومتِ مشروع و سپس، مشروعیت ولایت اولوالأمر در روایات است و دلیل عقل و دیدگاههاى مختلف و در نهایت، به نقش این ولایت در عصر غیبت و وظیفه مردم در این زمان، پرداخته شده است.
