دعا و بداء و رابطه آن با قضا و قدر با ملاحظه آیات و روایات

(۱)
دعا و بداء و رابطه آن با قضا و قدر با ملاحظه آیات و روایات

راسخى، فرانك

كارشناسى ارشد فلسفه و كلام اسلامى
دانشكده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران
استاد راهنما: دكتر بهشتى، احمد
استاد مشاور: دكتر حبیبى، نجفقلى
۱۳۷۱
۱۳۹ صفحه

این نوشتار، در مورد دعا و نقش حیاتى آن در زندگى انسان است با توجّه به مباحث فرعى ‏اى كه به دنبال خود مطرح خواهد ساخت. همچنین موضوعاتى مانند رابطه دعا و قضا و قدر و تغییر سرنوشت، كیفیت صحیح ارتباط با خدا، شرایط اجابت و عدم اجابت دعا، و بحث جبر و اختیار نیز مطرح شده است.
روش محقّق به این ترتیب بوده كه در هر سه فصل، ابتدا با توضیح معناى لغوى و سپس معناى اصطلاحى واژه مورد بحث، سخن را آغاز مى‏كند و سپس با توجّه به آیات و روایات مستند، به توضیح و تبیین معناى صحیح كلامى و فلسفى مباحث این فصول پرداخته است. تكیه بیشتر او در هر سه فصل بر استفاده از نظریات متكلّمان و فلاسفه و علماى شیعه بوده، علاوه بر این‏كه نظر علماى اهل سنّت و دیگر فرق اسلامى در كتب دیگر نیز بررسى شده است.
این پایان‏نامه، سه فصل دارد. در فصل اوّل به تناسب موضوع، بحث قضا و قدر مطرح شده و در ضمن تعریف لغوى و اصطلاحى هر یك، نظر فلاسفه و متكلّمان را در مورد قضا و قدر، اقسام آن، و رابطه علم خداوند با این دو، و همچنین رابطه این دو با تغییرناپذیرى در طبیعت، مطرح شده است.
بحث دیگر این فصل، درباره جبر و اختیار و رابطه آن با بحث قضا و قدر است. عناوینى چون: نظریات جبریون، قانون علّیت و قضا و قدر، آزادى و اختیار انسان، تقدیر و اراده انسانى، در این قسمت به چشم مى‏خورد.
وى در قسمت دیگر این بخش، نظر مفوّضه را در باب تفویض و همچنین نظر شیعه را در قول به «امر بین‏الأمرین» مطرح كرده و با استناد به آیات و روایات معصومان‏علیهم السلام این فصل را پایان داده است.
فصل دوم، درباره «بداء» است، در این فصل، ابتدا نظر شیعه در مورد بداء مطرح شده و پس از ذكر معناى بداء، تأثیر اعمال در تغییر سرنوشت، از منظر آیات و روایات بررسى شده است. سپس اختلاف نظر در باب معناى بداء، به عنوان نزاع لفظى توضیح داده شده و با در نظر گرفتن این‏كه در تشریع و تكوین،امكان نسخ وجود دارد و هیچ منافاتى بین بداء و علم الهى نیست، شرحى درباره اجل و اقسام آن آمده و در پایان، نتایج نظرى و علمى بحث بداء و اعتقاد به آن، مطرح شده است.
فصل سوم، درباره دعاست. تبیین معناى واژه «دعا» و كاربرد آن و فواید دعا كردن و اجابت دعا و شرایط آن، از جمله مسائل مطرح شده در این فصل است. نگارنده، پس از بیان اشكالات مطرح شده توسّط معارضان و معاندان نسبت به اصل مسئله دعا، و ردّ هر كدام با ادلّه مربوط به آن، رابطه دعا با قضا و قدر را بررسى نموده و امكان تغییر قضا به وسیله دعا را با تمسّك به آیات و روایات بررسى نموده است. در پایان نیز دعا و تأثیر آن در قرآن مجید را مطرح كرده و توضیح داده است.