سخنى در باره آغاز شدن كتاب هاى آسمانى با «بسم اللّه »

ظاهرا نبايد ترديد كرد كه همه كتاب هاى آسمانى ، با نام خدا آغاز شده اند ؛ ولى آيا جمله «بسم اللّه » در آغاز كتاب هاى آسمانى ، با پسوند «الرحمن الرحيم» بوده يا نه؟ در اين باره ، دو دسته حديث ، نقل شده است :

دسته اوّل ، احاديثى كه تصريح مى كنند همه كتاب هاى آسمانى ، با جمله  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  شروع شده اند.

دسته دوم ، احاديثى كه تصريح مى كنند آيه  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  ، قبل از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، بر هيچ پيامبرى جز سليمان عليه السلام ، نازل نشده است ؛[۱]مانند اين حديث نقل شده از امام على عليه السلام :

إنَّ اللّهَ خَصَّ مُحَمَّدا صلى الله عليه و آله وَ شَرَّفَهُ بِها وَ لَم يُشرِك مَعَهُ فيها أحَدا مِن أنبِيائِهِ ما خَلا سُلَيمانَ عليه السلام ، فَإِنَّهُ أعطاهُ مِنها  «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ»  ، يَحكى عَن بِلقيسَ حينَ قالَت :  «أُلْقِىَ إِلَىَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَان وَإِنَّهُ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»[۲].[۳]

خداوند ،  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  را به محمّد صلى الله عليه و آله اختصاص داد و او را به آن ، مفتخر ساخت و هيچ يك از پيامبرانش جز سليمان عليه السلام را در آن ، شريك او نكرد ؛ چرا كه به او نيز  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  را عطا كرد ، آن جا كه به نقل از بلقيس مى فرمايد :  «نامه اى ارجمند به من رسيده است . آن نامه از سليمان است و [در] آن [آمده]است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  .

گفتنى است كه از نظر سند ، هر دو دسته از احاديث ، ضعيف هستند ؛ امّا از نظر دلالت ، مى توان ميان اين دو دسته ، بدين شكل جمع كرد كه امام عليه السلام فرموده باشد : «أوّل كلّ كتاب نُزِّل من السماء بسم اللّه ؛ آغاز هر كتابى كه از آسمان نازل شده ، بسم اللّه است» ؛ ولى راوى پنداشته كه مقصود امام ، آيه  «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»  است ؛ امّا با توجّه به تعدّد احاديث دسته اوّل ، بعيد به نظر مى رسد كه همه راويان ، مرتكب چنين اشتباهى شده باشند . وجوه ديگرى نيز براى جمع دلالىِ اين دو دسته روايت ، گفته شده كه از اين وجه ، ضعيف ترند.