تحليلى در باب نيكويى آفرينش

حُسن ، ضد قُبح است. راغب درباره معناى «حُسن» مى گويد : حُسن (نيكويى) ، عبارت است از هر دل انگيزِ خواستنى ، و آن، سه گونه است : پسنديده از ديدگاه عقل ، پسنديده از نظر هوس ، و پسنديده از نظر احساس .

اين تقسيم ، بر پايه قواى ادراك كننده در انسان كه حُسن را در مى يابند، استوار است؛ ليكن حقيقت حُسن ، عبارت است از : تناسب اجزاى هر چيز با يكديگر و هماهنگى كلّ اجزا با هدف و غايتى كه خارج از ذات آن است. بنا بر اين ، به عنوان نمونه ، حُسن چهره ، يعنى تناسب اجزاى آن و حُسن دادگرى ، يعنى هماهنگى دادگرى با هدف جامعه متمدّن كه در آن ، هر حقدارى به حقّ خود برسد .

همين طور ، بررسى دقيق گونه هاى آفريدگان از جنبه نظم و تناسب اجزاى آن و در بر گرفتن تركيب و تجهيز كامل (بنا بر آنچه نياز دارد) ، پژوهنده را مطمئن مى سازد كه هر يك از اين آفريده ها ، بر بهترين وجهى كه تصوّر آن امكان پذير است، آفريده شده است :  «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَــلِقِينَ ؛[۱]پس برتر و بالاتر است خداوند، آن بهترينِ آفرينندگان»  .

امكان دارد چيزى را بيابيم كه در سنجش با چيز ديگر ، در ديده ما زيبا نيايد؛ امّا آن ، در واقعْ براى خود و در چارچوب سامانه آفرينش زيباست كه از پيامبر صلى الله عليه و آلهروايت شده كه به مناسبت سخن گفتن درباره آيه  «الَّذِى أَحْسَنَ كُلَّ شَىْ ءٍ خَلَقَهُ ؛[۲]آن كه هر چه آفريد، نيكو ساخت»  ، فرمود :أما إنَّ إستَ القِرَدَةِ لَيسَت بِحَسَنَةٍ ولكِنَّهُ أحكَمَ خَلقَها.[۳]هان! سرين بوزينگان زيبا نيست؛ ولى [خداوند ]آفرينش آن را استوار ساخته است.

اين معنا با مفهوم لغوى واژه «أحسَن» نيز هماهنگ است. فَيّومى مى گويد : «أحسنتُ الشى ء ؛ يعنى : آن را شناختم و به نيكويى انجام دادم».

بر اين اساس ، جمله «ما يُحسن» در گفتار امام على عليه السلام  : «قيمة كُلِّ امرِئً ما يُحسِنُهُ» به «ما يعلم ؛ آنچه مى داند» ، تفسير شده است . خليل بن احمد فراهيدى مى گويد : تشويق كننده ترين سخن در تحصيل دانش ، سخن على بن ابى طالب عليه السلام است كه فرمود : «قيمة كل امرى ء ما يحسن ؛ ارزش هر انسان ، چيزى است كه نيك مى داند» .