گويا اختلاف ياد شده، ناشى از خلط ميان كاتبان وحى با ديگر كاتبان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بوده و نويسندگانِ كتابهاى تاريخ قرآن، نتوانستهاند كاتبان وحى را از ديگر كاتبان بازشناسند. از اينرو، برخى قرآنپژوهان، مجموع دبيران پيامبر را، كه عده ايشان به 51 نفر مىرسيده، ۱ در زمره كاتبان وحى بر شمردهاند. نيز در برخى گزارشها علاوه بر اجمال، نام تمام باسوادان آن عصر در شهرهاى مكه و مدينه به عنوان كاتب ذكر شده است. مسلم است كه پيامبر نويسندگانى داشته، اما همه آنها كاتب وحى نبودهاند؛ بلكه عدهاى كارهاى دبيرى و دفترى را به عهده داشته و هر يك متولى نوشتن گونهاى از نامهها بودهاند. ۲
انواع دبيران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله
برخى محققان، دبيران رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله را به سه دسته تقسيم كردهاند: 1 . نويسندگان وحى ، شامل على عليه السلام، ابىّ بن كعب، زيد بن ثابت، عبد اللَّه بن سعد بن ابى سرح، عثمان بن عفان، حنظلة بن ربيع 2 . نويسندگان عهدنامهها و نامهها كه تعداد ايشان به 37 نفر مىرسيده است . 3 . نويسندگان زكات و خمس و مصارف آنها كه كسانى مانند زبير، عبد اللَّه بن رواحه، معيقب بن ابى فاطمه، حذيفة بن يمان و معاذ بن جبل از آنها بودهاند. ۳
نخجوانى گويد: «رسول را ده كاتب بود، بعضى وحى مىنوشتند و بعضى حساب صدقات و بردگان كه از غزوات آورندى». ۴
