نشست علمی نقد این کتاب، با حضور ناقد سید محمد نجفی یزدی و داوران مهدی مهریزی و قاسم جوادی در سالن انجمن های حوزه برگزار شد.
به گزارش پایگاه حدیث نت، قرآن کریم و احادیث پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، مهم‌ترین منابع دین‌شناسی در اندیشۀ اسلامی اند.
از همان ابتدای نزول قرآن، مسلمانان همواره به حفظ و بزرگداشت این کتاب آسمانی اهتمام می‌ورزیدند، امّا با وجود این همه تلاش ستودنی جهت حفظ قرآن، باید از بی‌مهری امّت اسلامی در حفظ احادیث، تأسّف خورد؛ چرا که هیچ گاه مسلمانان در این سطح و حتّی سطوح بسیار پایین‌تر نیز در حفظ احادیث، کوشش شایسته ننموده‌اند. حکایت دردمندانۀ ممنوعیت تدوین و حتّی نقل حدیث در دهه‌های نخست پس از پیامبر صلی الله علیه و آله، خود شاهدی بر این مدّعاست.
در سال‌های پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، سخنانی به آن حضرت نسبت داده می‌شد که با هندسۀ اندیشۀ اسلامی و شیعی و یا مسلّمات تاریخی و باورهای اعتقادی کاملاً ناسازگار می‌نمود؛ امّا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله این وقایع را پیش‌بینی کرده بود و عرضه به «قرآن» و «اهل بیت» را به عنوان دو معیار اصلی راستی‌آزمایی سخنان خویش در میان جامعه معرّفی نموده بود. هر چند سازگاری، همخوانی و عدم مغایرت سخنانِ نسبت داده شده به پیامبر صلی الله علیه و آله با قرآن می‌توانست تأیید درستی برای یک روایت نبوی باشد، ولی پیمودن این شیوه، دارای اصولی بود که همگان توان به کار بستن آن را نداشتند و تنها «راسخان در علم» را یارای آن برای تشخیص سره از ناسره بود.
عرضۀ حدیث بر قرآن را می‌توان از مهم‌ترین مباحث فقه الحدیث دانست که با وجود روایات متعدّد در بارۀ آن، کمتر به صورت مستقل در قالب یک پژوهش، عرضه شده است و پیش‌تر، فقط برخی از علمای بزرگ جهان اسلام همچون شیخ مرتضی انصاری در کتاب رسائل و در دهه‌های اخیر، بعضی از حدیث‌پژوهان، در مقالاتی مستقل در مجلّات و یا در بخشی از یک کتاب، به این موضوع مهم پرداخته‌اند.
آقای قاسم جوادی – مدیر گروه تاریخ – پژوهشکده علوم و معارف حدیث در ابتدای این جلسه گزارشی از بحث عرضه حدیث بر قرآن و تدوین این کتاب را ارائه نمود . وی خاطر نشان کرد :
کتاب عرضه حدیث بر قرآن ، آغازی برای ورود به این بحث است تا با تلاش محقّقان و اندیشه‌وران، سیر تکاملی خویش را طی کند. تدوین این پژوهش با جناب آقای دکتر مهدی احمدی و همکاری گروه تاریخ حدیث پژوهشکدۀ علوم و معارف حدیث بوده است .
برای تحقّق اهداف، این تحقیق در چهار بخش و هر بخش در سه فصل (بجز بخش نخست با چهار فصل) سامان یافته است:
بخش اوّل در موضوع همسانی‌ها یا ناهمسانی‌های قرآن و حدیث، با عنوان کلّیات است. فصل اوّل آن، به همسانی یا ناهمسانی قرآن و حدیث در ساحت وحی یا منشأ پیدایش، فصل دوم، به همسانی یا ناهمسانی در ساحت استدلال، فصل سوم، همسانی یا ناهمسانی در زبان و شیوۀ گفتاری و فصل چهارم، به همسانی یا ناهمسانیِ در ساحت مصونیت از تغییر و جعل و اشتباه و نسیان و تحریف و تبدیل پرداخته است.
بخش دوم، در موضوع پالایش حدیث با قرآن است. فصل اوّل آن، به پالایش حدیث با قرآن بر اساس دلیل نقلی روایی و فصل دوم، به پالایش حدیث با قرآن بر اساس قرائن عقلی پرداخته است.
بخش سوم، مربوط به مدلول معیار نقد قرآن‌محور حدیث است. فصل اوّل، مدلول قرآن در این معیار، فصل دوم، نسبت معیار حدیث با قرآن در پالایش حدیث و فصل سوم، برآیند معیار نقد حدیث با قرآن است.
بخش چهارم، در بررسی برخی پرسش‌ها و شبهات با عنوان «تأمّلات» است. در این بخش، سه تأمّل در سه فصل مطرح گردیده است.
در این کتاب تلاش بر آن بوده است که زوایا و جوانب پیدا و نهان موضوع با نگاه به سابقه مطلب نشان داده شود.
آشکار است که موضوع نقد حدیث با قرآن، در یک دانش جای نمی‌گیرد و با دانش‌های مختلف چون: اصول، کلام، حدیث، تفسیر، زبان‌شناسی و معناشناسی ارتباط نزدیک و منطقی دارد. با آشنایی اجمالی با دانش‌های یاد شده می‌توان تا اندازه‌ای به صورت‌بندی و طرح مسئله دست یافت البتّه این صورت‌بندی در حدّ انتظار معقول از نگارنده است و بی‌تردید، می‌تواند اصلاح و تکمیل شود، چنان که می‌تواند پایه و بستر مناسب برای شناوران دریای مطالعات حدیثی و قرآنی باشد و زوایای نگفته و ناگفته، آرا و دیدگاه‌های محکم و مستدل و ضعف و سستی دیدگاه‌های مطرح را نمایان و بازنمایی کنند.
در جلسه نقد و بررسی این کتاب آقای مهدی مهریزی پیشینه بحث عرضه حدیث بر قرآن را طرح نمود . برخی از افرادی که از قرن های گذشته به این بحث پرداخته اند عبارت اند از :
ابن قیّم جوزیّه (۶۹۱_ ۷۵۱ق)، کتاب المنار المنیف(نقد المنقول و المحکّ الممیّز بین المردود و المقبول) را نگاشت و در آن، سیزده قاعده برای شناسایی حدیث جعلی، بیان نمود که قاعدۀ سیزدهم، مخالفت حدیث با صریح قرآن است.
سدۀ چهاردهم و بویژه پانزدهم، دورۀ تدوین کتابها و مقالات بسیار در بارۀ قواعد نقد محتوایی و مسائل مرتبط با نقد قرآن‌محور است، اگر چه سهم حوزۀ اهل سنّت در این تألیفات در مقایسه با حوزۀ شیعه دوچندان دیده می‌شود، از جمله کتاب‌های: منهج النقد عند المحدّثین، منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی، مقاییس نقد متون السنّة، نقد المتن بین صناعة المحدّثین و مطاعن المستشرقین، حوار حول منهج المحدّثین فی نقد الروایات سنداً و متناً، نحو تفعیل قواعد نقد متن الحدیث، الأخبار الدخیلة، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة[۱] و نیز چندین رسالۀ دکتری و کارشناسی ارشد با عناوین معیارهای فهم و نقد حدیث در تفسیر المیزان، مبانی و روش‌های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشمندان شیعه، بررسی اصول و معیارهای نقد حدیث از جهت متن، و نیز مقالات و فصل‌هایی از کتابها مانند: فصل «نقد المتن» در کتاب تدوین السنّـة تألیف ابراهیم فوزی، فصل اوّل (الأحادیث التی لایناقض ما ورد فی متنها آیات القرآن الکریم)، فصل دوم (الأحادیث التی یناقض متنها معانی آیات القرآن الکریم)، فصل سوم (أحادیث تناقض بعضها و تناقض القرآن الکریم) در کتاب دین السلطان تألیف عزّ الدین نیازی، «معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث» تألیف شادی نفیسی، «رابطۀ قرآن و حدیث« تألیف مهدی مهریزی، «رابطۀ کتاب و سنّت» تألیف مهدی نصیری، «نقد متن، پیشینۀ تاریخی» تألیف مهدی مهریزی، «نقد متن (حجّیت و اعتبار، ضوابط و قواعد)» تألیف مهدی مهریزی.
دیگر سخنران این جلسه حجت الاسلام سید محمد نجفی یزدی – استاد حوزه علمیه قم و مدیر گروه فقه مدرسه عالی امام خمینی –
نکته نظرات خود را راجع به این بحث طرح نمود . ایشان ضمن اشاره به مطالبی که شیخ انصاری در رسائل نسبت به انواع تباین و اختلافی که ممکن است متن یک حدیث با قرآن داشته باشد ، خاطر نشان نمود ابتدا باید معلوم شود ما چه نوع تباین و اختلافی را می خواهیم ملاک قرار دهیم تا به استناد به آن مثلا بگوییم یک حدیث را به خاطر این مخالفت با قرآن کنار می گذاریم . ثانیا در مورد قرآن قرار است به صریح قرآن استناد شود و یا نه اگر مطلبی از عمومات قرآن هم قابل استخراج بود ولو اینکه در منطوق وجود نداشت ، آیا می توان مورد تمسک قرار داد و به وسیله آن ظهور و عموم حدیثی را از گردونه استناد و حجیت خارج نمود .
ثالثا اصولا بحث از حجت و لا حجت است یا بحث از دو متن که هر دو حجیت دارند و حالا می خواهیم با استفاده از باب تراجیح یکی را قبول و دیگری را از عمل بیاندازیم .
استاد نجفی همچنین با توجه به دقت ، ظرافت و طولانی بودن بحث به برخی ایرادات به کتاب عرضه حدیث بر قرآن پرداخت و لزوم پیگیری دقیق بحث را متذکر شد .
در پایان اساتید به سوالات برخی دانشجویان و طلاب پاسخ دادند .
این نشست روز پنجشنبه ۹ بهمن ماه درساختمان انجمن های علمی حوزه، سالن همایش ها برگزار شد.
مهدی احمدی نورآبادی، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز هدف از نگارش این کتاب را صیانت از اعتبار احادیث ائمه اطهار(ع) عنوان کرده است تا با ارائه احادیث بر قرآن کریم و تطبیق با معیارها و قواعد قرآن، احادیث جعلی، تحریف شده و ساختگی شناسایی شوند.
کتاب «عرضه حدیث بر قرآن» در چهار بخش «کلیات»، «قرآن؛ معیار پالایش حدیث»، «مدلول قاعده قرآن معیار پالایش حدیث» و «برخی تأملات» تدوین شده است که هر کدام از بخش‌ها دارای فصل‌های مختلفی هستند.
«عرضه حدیث بر قرآن» با شمارگان ۵۰۰ نسخه، در ۳۱۲ صفحه و با قیمت ۱۲۵ هزار ریال پاییز ۱۳۹۳ توسط سازمان چاپ و نشر مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث منتشر شده است.
