تاريخى است كه اين پژوهش، عهدهدار آن شده است. كتاب نقض، اثر عبد الجليل قزوينى، يكى از مهمترين آثارى است كه به موضوع مناقبخوانى پرداخته و به خوبى، فضاى مهآلود اين دوران را ترسيم كرده است. اين كتاب، منبع خوبى براى شناسايى علل و عوامل فزونى مناقبنگارى در اين سدههاست. به نظر مىرسد كه عوامل متعدّد سياسى، علمى و فرهنگى، سبب اين جهش نگارشى شده كه به برخى از آنها در اين نوشتار اشاره شده است.
كليدواژهها: مناقبنگارى، فضائلنويسى، سده ششم هجرى، سده هفتم هجرى، سبكشناسى، تاريخ حديث.
درآمد
كتاب نقض، اثر شيخ عبد الجليل قزوينى رازى، عالم فرهيخته سده ششم هجرى، منبع بسيار كارآمدى در ترسيم و نمايانسازى فضاى ديجور سده ششم هجرى است. بازخوانى اين اثر، به خوبى نيازهاى اجتماعىِ شيعه به منابعى چون كتابهاى مناقب را آشكار مىسازد. چه اين كه خاستگاه كتابهاى مناقب و كتابهاى احتجاجى همچون نقض و الاحتجاج يكى است و آن پاسخ به هجمههاى علمى - فرهنگى اهل سنّت است. اكنون كه به همّت موسسه علمى - فرهنگى دار الحديث، «كنگره بزرگداشت عبد الجليل رازى قزوينى» برپا شده است، بسيار نيكوست كه سبك نگارشى مناقبنگارى، كه همسو با آثار عبد الجليل است - ، در پژوههاى مستقل بررسى شود. در جاىجاى كتاب نقض به واژگان منقبت، مناقب، مناقبيان، مناقبخوانان، فضايل، فضايليان و فضايلخوانان بر مىخوريم. اين واژگان، در تاريخ تدوين حديث، نقش بهسزايى دارند. به ويژه آن كه در دو سده ششم و هفتم هجرى، آثار مناقبمحور و همچنين احتجاجگونه، رشد فزايندهاى داشتهاند. در اين نوشتار، بر آنيم تا با سير و تطوّر اين گونه نگارشى، چيستىِ مناقب و مناقبنگارى، پيشينه آن و چرايى فزونى اين سبك نگارشى در سدههاى شش و هفت هجرى
