اسماء و صفات الهى بر اساس تفسير مناهج البيان‏

محسن احتشامى‏نيا^۱

چكيده :«اسماء و صفات الهى»، از عميق‏ترين مباحث توحيدى است كه از ديدگاه‏هاى مختلف مورد بحث قرار گرفته است. آية الله ملكى ميانجى در تفسير مناهج البيان به اقتضاى تفسير برخى آيات، به اين مبحث مهم پرداخته است. در نظر ايشان، اسم و صفت، نشانه‏اى است كه خدا براى دلالت به خود آفريده است. كلمه جلاله «اللّه» نيز، كلمه‏اى مشتقّ است كه بر تحيّر عقول در مورد معبودشان دلالت مى‏كند.
كليد واژه‏ها: توحيد / اسماء و صفات الهى / ملكى ميانجى، محمد باقر/ مناهج‏البيان / «اللّه»، معناى آن.

مقدمه

يكى از بزرگ‏ترين تفاسير شيعى معاصر - كه باوجود جنبه‏هاى مختلف ارزش و والايى ناشناخته مانده - تفسير «مناهج البيان» نوشته مرحوم آيةالله شيخ محمد باقر مكى ميانجى است. اين تفسير ارزشمند، همانند اقيانوسى موّاج، در جنبه‏هاى مختلف، تحقيقاتى ارائه كرده، كه هر بُعدى از آن در جاى خود، شايسته و بايسته بررسى‏هاى ژرف است. مفسر، روايت و درايت را در هم آميخته، و در پرتو روشنگرى‏هاى استاد بزرگوارش مرحوم آيةالله ميرزا مهدى اصفهانى، نكاتى بديع بيان داشته است.
به دليل اهميت مبحث «اسماء و صفات الهى» بر آن شديم تا بعضى از مطالب اين تفسير در آن موضوع را مرور كنيم. براى رعايت اختصار در اين نوشتار، پس از بيان مقدّماتى در كليات اسماء و صفات، فقط ديدگاه‏هاى مفسّر را درباره كلمه «اسم» و كلمه جلاله «اللّه» به بحث مى‏نشينيم.