سير انتقال ميراث مكتوب شيعه در آينه فهرست ها

روح اللّه شهيدى ^۱

دكتر محمدعلى مهدوى راد ^۲

چكيده

پيدايش و تثبيت مكاتب نخستين حديثى در مناطق گوناگون جهان تشيع، با سير انتقال كتاب ها ارتباطى ناگسستنى دارد؛ زيرا حديث شيعه در قالب كتب و مصنَّفات جلوه گر است و كمتر بر نقل هاى شفاهى تكيه دارد. دانشيان شيعه هم در رحلات و سفرهاى حديثى خويش بر آن بوده اند كه كتاب هاى منطقه مبدأ را از طريق محدثان بزرگ و مشايخ اجازه آن اخذ كرده، به منطقه خويش منتقل كنند. در اين مقاله سعى شده با واكاوى تراجم موجود در الفهرست شيخ طوسى و رجال النجاشى و بررسى اسناد و طرق موجود در آنها، سير انتقال ميراث مكتوب در ميان شهرهاى مهم شيعه نشين باز شناخته شود تا از اين گذر، روند شكل گيرى مكاتب بزرگى چون قم، بغداد و خراسان آشكار گردد و واسطه هاى انتقال كتب ميان مدارس حديثى و مشايخ اجازه هر منطقه شناسايى شوند.

كليد واژه ها: ميراث مكتوب شيعه، رحله هاى حديثى، كوفه، قم، خراسان، بغداد.

درآمد

شيعه از آغازين سال هاى صدور حديث به كتابت و تدوين آن اهتمام داشته و در اين راه از هيچ كوششى فروگذار نكرده است. ترغيب و تشويق ائمه به كتابت حديث، گزارش هاى تاريخى از پويه هاى شيعه در اين راه و سياهه بلند بالاى كتب شيعه در نخستين قرن هاى هجرى، همه نشان از اين دارد كه ميراث علمى و حديثى شيعيان ميراثى مكتوب است و بر خلاف اهل سنت بر پايه