بررسى و نقد تفسير روايى در «فى ظلال القرآن»

كرم سياوشى ^۱

چكيده

تفسير روايى گرچه خود از سودمندترين شيوه هاى تفسيرى محسوب مى گردد و نقش بى بديلى در اين رابطه برجاى مى گذارد، لكن گاه استناد به آن مى تواند آبشخور ديدگاه هايى غريب و بيگانه با روح و مقصد قرآن گردد. اين بدان سبب است كه در ميان روايات، سره و ناسره و صحيح و سقيم به هم درآميخته و تمايز آنها با توجه به گرايش ها و پندارهاى متفاوت و مختلف مذهبى كارى سهل به شمار نمى رود. اين مقاله برآن است تا شايستگى ها و بايستگى هاى اين نوع از تفسير را در فى ظلال القرآن ـ كه در زمره برجسته ترين تفاسير معاصر است ـ بنماياند.

كليد واژه ها: علوم قرآنى، روش هاى تفسيرى، تفسير روايى، فى ظلال القرآن، سيد قطب.

مقدمه

تفسير روايى يا تفسير به مأثور، كهن ترين و اصيل ترين شيوه تفسيرى قرآن كريم است. اين شيوه ـ كه بر پايه و شالوده كلمات و بيانات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و معصومين عليهم السلام [در اهل سنت: پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم، صحابه و تابعان] در تبيين آيات قرآن شكل گرفته ـ مراحل مختلفى را از: نقل شفوىّ تا پراكندگى در ميان ديگر روايات تا تدوين در مجموعه هايى مستقل و تا پالايش و استوارسازى و... پشت سر نهاده و همچنان نقش اساسى و بى بديلى در تفسير آيات قرآن و درك درست از آنها برعهده دارد. بر همين اساس، گاه تفاسير قرآن يكسره روايى بوده و در آنها از هرگونه سخن غير مروىّ پرهيز گرديده است؛ نمونه هايى از اين نوع در ميان اهل سنت و شيعه مشهور است و گاه مفسر قرآن با وجود سامان دادن اثر تفسيرى خويش به سبك تفسير اجتهادى يا عقلى يا فلسفى يا اجتماعى يا بلاغى و... خود را از اين