چون و چرايى در تشخيص موضوعات در الموضوعات فى الآثار والاخبار

زهرا اخوان صراف ^۱

چكيده

نوشتار حاضر ـ كه در قالب نقدى مبسوط بر يكى از تأليفات معاصر در زمينه تشخيص موضوعات، يعنى كتاب «الموضوعات فى الاخبار و الآثار» اثر هاشم معروف الحسنى، ارائه مى شود، درصدد است نشان دهد اگر چه فتنه هاى درون مذهبى و برون مذهبى، به طور وسيعى، صفحه روايات ما راآلودند، اما چنين نيست كه در مجموعه هاى روايى كه امروز در دست ماست، انبوهى از روايات جعلى موجود باشد و آنها كه به ديده دقت و به قصد كشف مجعولات، كتب روايى ما را كاويدند، به شمار فراوانى از روايات جزما مجعول دست نيافتند و در اين گونه آثار، عدم دقت و شفافيت مبانى و نيز معيارهاى تشخيص احاديث موضوع، همچنين بى دقتى در مصداق يابى براى اين معيارها منجر به داورى هاى غير علمى و ناروا نسبت به روايات شده است.

كليد واژه ها: احاديث، سند، متن، جعل، وضع، راوى، ضعف، غلو، كذب، فضايل، مثالب.

درآمد

دروغ پردازى و انتساب روايات ساختگى بر پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام امرى است كه، فى الجمله، دلايل زيادى بر آن قائم است و خود آن بزرگواران، علاوه بر آن كه مسلمانان را به اصل مطلب توجه داده اند، براى طرد خبرهاى جعلى راه حل هايى ارائه فرموده اند؛ اين امرى است كه از ده ها روايت استفاده مى شود. اين پديده، همواره، نگرانى عميقى در پژوهشگران حوزه حديث پديد آورده؛ به طورى كه از زمانى پيش تر از عصر تدوين جوامع حديثى تا امروز پيوسته شاهد افراد براى نقد و تنقيح احاديث يا ارائه معيارهايى جهت تشخيص روايات دروغين بوده ايم.