چون در اين هنگام حديثى را از امام رضا عليه السلام نقل كرده به همين سبب او را در زمره اصحاب و راويان امام رضا عليه السلام شمرده اند، اين در حالى است كه ^۱ در رجال طوسى نام او در ميان اصحاب امام رضا عليه السلام و حتى امام جواد عليهماالسلام نيز قيد نشده و تنها در زمره اصحاب و راويان امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام قرار گرفته است؛ ^۲ البته بايد گفت امام عسكرى عليه السلام را نيز فقط قبل از امامتشان درك كرده و نمى توانسته به عنوان اصحاب او باشد زيرا چنان كه خواهيم گفت وى در حيات امام هادى عليه السلام از دنيا رفته است. حديثى را كه ايشان از امام رضا عليه السلام نقل كرده و بسيارى پنداشته اند از اصحاب آن حضرت بوده در الاختصاص شيخ مفيد و جاهاى ديگر بدين گونه آمده است: «يا عبدالعظيم ابلغ عني اوليائى السلام و قل لهم ان لا يجعلوا للشيطان... الخ» . ^۳ برخى گفته اند محتمل است اين خطاب از جانب ابوالحسن ثالث يعنى امام هادى باشد كه كسانى اشتباهاً آن را ابوالحسن

پانزده فرزند امام حسن عليه السلام مسن ترين بود كه با لُبابه دختر عبداللّه بن عباس بن عبدالمطلب و همسر حضرت ابوالفضل عليه السلام ، كه در كربلا به شهادت رسيد، وصلت كرد و از اين طريق با جدّ عباسيان خويشى يافت. در دوران بنى اميه، مردم مدينه به سبب شرافت نسب و سبب به او توجه مى كردند و مدتى نيز از سوى برخى از خلفاى بنى اميه، مسؤوليت امور صدقات پيامبر صلى الله عليه و آله را برعهده گرفت؛ اما وقتى سليمان بن عبدالملك به خلافت رسيد او را از آن منصب بركنار كرد. ^۱
زيد بن حسن دو فرزند از خود برجا گذاشت، يكى نامش نفيسه و از زنان متقى و عارفه بود و گويند همسر اسحاق مؤتمن فرزند امام صادق عليه السلام شد كه البته صحيح نمى نمايد زيرا به لحاظ زمانى فاصله زيادى با يكديگر دارند. براى نفيسه كه در قاهره ساكن بود، امروزه ضريح و گنبد و بارگاه باشكوهى ساخته اند. مردم آن شهر كه عمدتاً شافعى هستند به زيارت «سته نفيسه» مى روند و به او التجا و توسل مى جويند و او را مستجاب الدعوه مى دانند.
زيد بن حسن عليه السلام عمرى دراز يافت و در 90 سالگى، در حالى كه به شريف بنى هاشم معروف بود از دنيا رفت. ^۲

2 ـ حيات سياسى و معنوى

براساس اتفاق نسابان و مورخان، عبدالعظيم حسنى در عصر امام موسى بن جعفر عليه السلام كودكى خردسال يا نوجوانى ده ساله بيش نبوده است. نخستين زمانى كه از او در متون و منابع به عنوان يكى از مصاحبان ائمه و راويان حديث آنان ياد مى شود، كه البته در مورد آن نيز شواهد متقن و قابل اعتمادى در دست نيست، دوران امام رضا عليه السلام است. از او در اين هنگام كه كمتر از 25 سال سن داشته به عنوان رابط آن امام و شيعيانش ياد شده است. ^۳