يعنى : و گردانيدى آفتاب و ماه را براى انتفاع خلايق ، در حالتى كه چراغى اند درخشنده و روشنى دهنده ، يا گردانيدى حضرت مصطفى و مرتضى ـ صلوات اللّه عليهما ـ را براى هدايت مردمان ، چراغى درخشان كه به نور هدايت ايشان ، مردمان از ظلمت كفر و جهالت و طغيان به ضياى يقين و ايمان رسيدند .
فقرات كثير الثمرات ستّه تذكير نَعما و تنبيه بر قواعد رجاست .
مِنْ غَيْرِ أَنْ تُمَارِسَ فِي ما ابْتَدَأْتَ بِهِ لُغُوباً وَلاَ عِلاجاً
الممارسة : المعالجه .
و لغوب : به معنى درماندگى و مشقّت و رنج و تعب .
العالج : المارس ، و منه الحديث « إنّ الدّعاءَ ليلقى البلاءَ فيعتلجان »۱ أي : يتصارعان .
يعنى : بى آن كه معالجه خواهى ، در آنچه آغاز و بنا فرموده و آفريده اى ، نه سستى و فتور قوّتى را و نه علاجى يعنى عملى و آلتى را . به اين معنى كه نرسيده است آفريدگار / 200 / ـ جلّ شأنه ـ را در آنچه آفريده است و پيدا كرده رنجى و درماندگى و تعبى و نه عملى و آلتى ؛ چون ساير صُنّاع ، بدون رنج و تعب و بدون آلت و اسباب و بدون فتور قوّت و ملال و كدورت ، صنعت نمى توانند كرد .
و اينها از لوازم اجسام اند ؛ چه فاعل ، هرگاه جسم باشد ، در بدايت حال ، افعال او به تحريك نفْس واقع مى شود ، و چون حركات متوالى شد ، منجر مى شود به رنج و تعب و مشقّت و اسباب و آلات و اين مقصور بر جسميّت است . صانع عالم آفريدگار اجسام و منزه و مبرّا از اوصاف ايشان است و ايجاد اشيا به كلمه «كن» مى فرمايد .
و باز دليل است بر كمال قدرت و علم و حكمت و اوصاف كمال و نعوت جلال .
1.بحار الأنوار ، ج ۵۶ ، ص ۲۳۰ ؛ مجمع الزوائد ، ج ۷ ، ص ۲۰۹ ؛ المعجم الأوسط ، ج ۳ ، ص ۶۶ ؛ الفائق في غريب الحديث ، ج ۲ ، ص ۳۹۴ ؛ النهاية في غريب الحديث ، ج ۳ ، ص ۲۸۶ .
