رابطه قرآن و حديث ^۱

مهدى مهريزى

يكى از مباحث اصلى فلسفه حديث و علوم حديث - كه نقشى زيربنايى در همه مباحث مرتبط با حديث دارد - مسئله رابطه حديث با قرآن است. در اين مسئله سخن بر سر آن است كه حديث چه مكانت و جايگاهى در كنار قرآن دارد، به چه ميزان در معارف دينى تأثير مى گذارد و حدود نياز به آن در دين شناسى و درك معارف قرآنى چيست؟ اين پرسشها و مانند آنها با كندوكاو در اين مسئله پاسخ مى يابد.
در دوره هاى پيشين، از اين مسئله به اجمال و در مطاوى مباحث حديثى و قرآنى سخن مى رفت، اما با پيدايش ديدگاههاى متفاوت در اين مسئله، به ويژه ديدگاههايى كه به نفى حديث منتهى مى شود، جايگاه مستقل يافته، پژوهشهاى عديده اى در اطرافش به ثمر رسيد كه مى توان در اين موضوع، از اين آثار ياد كرد:
- السنّة؛ حجيتها و مكانتها في الاسلام و الردّ على منكريها، محمد لقمان السلفى، المدينة: مكتبة الايمان، 1409ق / 2989م.
- السنّة النبويّة و بيانها للقرآن الكريم، محمود احمد حسين عبد ربه، جدة: دارالقبلة، 1410ق / 1990م.
- القرآنيون و شبهاتهم حول السنّة، خادم حسين الهى بخش، مكتبة الصديق، 1421ق/ 2000م.
- السنّة تشريع لازم و دائم، فتحى عبدالكريم، القاهرة: مكتبة وهبة، 1405ق / 1985م.
- السنّة المفترى عليها، سالم على البهساوى، القاهرة: دار الوفاء، 1413ق / 1993م.
- المدخل إلى السنّة النبويّة، عبدالمهدى بن عبدالقادر بن عبدالهادى، القاهرة: دارالاعتصام، 1419 ق / 1998م.
- حجية السنّة، عبدالغنى عبدالخالق، بيروت: دارالقرآن الكريم، 1407 ق / 1986م.
- حجية السنّة، عبدالمتعال محمد الجبرى، القاهرة: مكتبة وهبة، 1407ق / 1986م.
- السنّة مع القرآن، سيداحمد رمضان الميسر و سيدمحمد احمد رمضان الميسر، القاهرة: دارالندى، 1421ق / 2001م.
- منزلة السنّة من الكتاب، محمد سعيد منصور، القاهرة: مكتبة وهبة، 1413ق / 1993م.
- المرجعيّة العليا في الاسلام للقرآن والسنّة، يوسف قرضاوى، بيروت: مؤسسة الرسالة، 1414ق / 1993م.
- مفتاح الجنّة في الاحتجاج بالسنة، جلال الدين سيوطى، القاهرة: مكتبة الثقافية الدينية، 1985م.
غالباً در اين آثار به دو مسئله مهم پرداخته شده است؛ يكى نسبت حديث به قرآن و ديگرى، پس از پذيرش تأثيرگذارى، عرصه هاى كاركرد حديث در كنار قرآن.
به هر حال، اين مسئله از مباحث مهم در حوزه دانشهاى حديثى به شمار مى رود و هنوز نيازمند پژوهشهاى اساسى و جدى است.
آنچه در اين نوشتار به بحث گذارده مى شود، بررسى اصل رابطه حديث با قرآن و بيان ديدگاهها در اين مسئله است. تعيين عرصه هاى كاركرد حديث از موضوع اين مقاله بيرون بوده، اميد است در نوشتار ديگرى بتوان بدان پرداخت.
در تاريخ اسلامى درباره رابطه حديث با قرآن ديدگاههاى عديده اى ابراز شده، كه مى توان آن را در چهارگروه دسته بندى كرد:
1. اصالت قرآن و نفى حجيّت حديث،
2. اصالت حديث و عدم حجيّت ظواهر قرآن،
3. اصالت قرآن و حديث،
4. اصالت قرآن و حجيت حديث.
پيش از ورود به اين بحث بايد توجه داشت كه اين مسأله بسيار دقيق بوده و خطر لغزش در آن زياد است ؛ بسيارى به قصد دفاع از قرآن، سنت را منكر شده اند، و گروهى به قصد خدمت به سنت، قرآن را از صحنه بيرون رانده اند. دريافت راه درست و تعيين جايگاه هر كدام به دقّت و تأمل، صبورى در پژوهش، خوددارى از پيش داورى و رعايت ضوابط و اصول قرآنى و حديثى نيازمند است. اميد است اين نوشتار مختصر خود از اين اصول فراتر نرود.
اينك به شرح اجمالى اين ديدگاهها و ذكر مستندات آنها پرداخته مى شود.